نوسازی فرهنگی، سنت و مدرنیسم (قسمت اول)

مریم حسنلو ، معصومه السادات موسوی ، فاطمه منافی و خانم امیری جورابی

دانلود PDF

با یک تحلیل جامعه شناختی می توان در نظر گرفت که « سنت » و « مدرنیسم » در عین حال که حاکی از جریان و فرایندی از رفتار عموم جامعه و طرز فکر افراد آن است ، ولی صرفنظر از تضاد و تطابق با هم فرق دارند . « سنت » از آن جهت که نظر دارد به حفظ و گرامی داشت آنچه که به گذشته تعلق دارد ، با مدرنیسم فرق اساسی دارد.

در باور اندیشمندان برجسته و با نفوذ غربی چون مونتسکیو ، ولتر ،
ماکس وبر و ... « سنت و سنت گرایی » از آن جهت که روی به گذشته دارد و واپس گرا است و به تحول و دگرگونی زمان توجه ندارد پس موجب رکود جامعه است و مانع پیشرفت آن ، ولی بشر برای پیشرفت در امور زندگانی خود از روی عقل و منطق جانب تطور و دگرگونی و نوگرایی و تجدد را می گیرد که آن بنیان مدرنیسم است .

بنابراین نوگرایی و تجدد و پیشرفت در ساحت فکر و اندیشه بشر متفکر غربی به نام « مدرنیته » مشهور شد و توجه به جنبه های ظاهری جامعه و مظاهر پیشرفت مادی( تمدن ) به «مدرنیسم » شهرت یافت . « مدرنیزاسیون » نیز بنابر نظر یکی از مشهورترین جامعه شناسان غربی یعنی ماکس وبر ، مبین فرایند افزایش اثر پذیری ابزار و وسایل با استفاده از عقل ( عقل گرایی ) برای رسیدن به حداکثر دارایی و قدرت است که خود برای رسیدن به اهداف اساسی نقش کلیدی دارند.

شاید بتوان گفت از لحاظ ایدئالی رابطة بین«سنت»(Tradition  )« مدرنیزاسیون» (Modernization) می بایستی رابطه ای جدلی(dialectical) و نهایتاً رابطه ای هماهنگ باشد . یک « سنت » مفید می بایستی افراد و جوامع را به خواستة آنها که حقیقتاً « خیـر» است رهنمــون ســازد ومدرنیزاسـیون »می بایستی بسادگی عـرضه کننده ابزار مؤثرتر بر این خواسته باشد»(Bellah:htt://www 2. kokugakuin ac. jp ) . بنابراین اگر مدرنیسم و مدرنیته صرفاً متضمن ایجاد چیزهای نو ، خلاقیت و نوآوری در عرصه های مختلف زندگی و جامعه باشد در اینصورت موجب پیشرفت و توسعه جامعه یا جوامع و امری مطلوب و مقبول شرع و عقل است . همچنانکه در صورتیکه سنت و سنت گرایی موجب حفظ ارزشها و انگاره ها و باورهای مطلوب خودی شود مورد پسند شرع و عقل و با لعکس اگر موجب تحجر و واماندگی شود امری نامطلوب و خلاف شرع و عقل محسوب می شود . با وجود این ، به نظر می رسدکه میان « مدرنیسم » ، « مدرنیته » و « مدرنیزاسیون » به معنای مصطلح از یک طرف و « سنت » و « سنت گرایی » از طرف دیگر تعارض وجود دارد . حال این تعارض بر چه مبنایی استوار است ؟ نظر به مبانی ارزشی و اعتقادی مدرنیسم و منطق آن چون انسان گرایی ، عقل گرایی ، پوزیتویسم ، فردگرایی و ... که بطور اساسی انسان را محور و صدر همه چیز و بجای خدا قرار می دهد ، به نظر نمی رسد آن را بتوان هماهنگ با سنت گرایی و بطور خاص سنت گرایی دینی که بطور عمده با اتکاء بر اصول و جهانبینی ویژه خود تکیه بر حفظ موجودیت ارزشها ، هنجارها و باورهای خودی دارد و به هیچ وجه انسان را محور و بجای خدا نمی داند محسوب نمود . حال نیز در رابطه با سنت گرایی در یک منطقه یا ناحیه خاص چون استان کهگیلویه و بویراحمد که علاوه بر اینکه قاطبه مردم آن مسلمان هستند و ایرانی الاصل ، دارای خرده فرهنگ خود است ؛ آیا با نگاه ویژه به جهانبینی اسلام می توان قابل به تعارض سنت گرایی یعنی حفظ آداب و رسوم این استان با مدرنیسم و مظاهر آن بود ؟

علاوه بر این با نگاه بر حق محوری نسبت بر حفظ فرهنگ یا خرده فرهنگ خاص هر قوم یا ناحیه ، آیا از منظر جامعه شناسی و حقوق می توان در این گیرودار ارتباط متقابل میان مدرنیسم و سنت گرایی و یا منطقه گرایی و جهان گرایی دراین استان مشابه سایر نواحی ، استانها یا واحدهای جزء کشوری در جهان یا کشور ایران ، از طرفی قابل به تعارض میان این دو فرایند شد و از طرفی نیز به حاملان این خرده فرهنگ حق داد تا دراین تقابل و تعارض به حفظ فرهنگ خود بپردازند ؟

اما علاوه بر دو جهت کلی فوق ، پرداخت ویژه تعامل یا تعارض میان مدرنیسم و سنت گرایی در ارتباط با خرده فرهنگ خاص استان کهگیلویه و بویراحمد بر چه دلایلی استوار است ؟

به هر حال علاوه بر زمینه های کلی تغییر فرهنگ ها که عواملی چون نوآوری و خلاقیت ، افزایش یا کاهش سریع جمعیت ، مهاجرت های گروهی و تغییر رژیم های سیاسی زمینه ساز آن هستند ( روح الامینی ؛ 1383 : 8-7 ، کلود ریور ، 1384 : 7- 255 و جوئل شارون ؛ 1384 : 153 ) ، نگاه ویژه به مقولة تعامل یا تعارض میان سنت گرایی و مدرنیسم در چهارچوب خاص خرده فرهنگ استان کهگیلویه وبویراحمدرامی توان براساس معیارها و متغیرهای زیر مورد توجه قرارداد :

1- فقر مادی مردم و توسعه نیافتگی استان – این استان خود به دلایل مختلف چون ظلم و جور نظام خان خانی یا ارباب رعیتی ( فئودالیسم ) ، بن بست بودن ، سیاست تنبیه یا بی توجهی حاکمان و پادشاهان نسبت به مردم این استان و ... در طی قرون متمادی، در حالت انزوای اجتماعی و سیاسی و ضعف اقتصادی مفرط بسر برده که حتی با درخشش نظام جمهوری بر این مملکت ، هنوز رنگ محرومیت بر چهره این استان هویداست و از لحاظ توسعه در آخرین رده میان استان های کشور محسوب می شود.

حال با توجه به وضعیت فوق ، از گذشته های دور تا دو سه اخیر ، مردم استان بیشتر دارای بافت عشایری و روستایی و دور از دسترس سایر فرهنگ ها بوده ، ولی بعداً و در زمان حال یک مرتبه با ایجاد ، گسترش و توسعه شهر ، شهرک نشینی در استان ، مهاجرت های بی رویه مردم روستاها به شهرهای استان و بهبود نسبی وضعیت اقتصادی مردم نسبت به گذشته ، مردم این دیار به یکباره با مسائل حاد اجتماعی چون تعارض فرهنگی ، تهاجم فرهنگی ، تأخیر فرهنگی و ... مواجه شده که صرفنظر از جوانب مثبت انتقال یا تماس فرهنگی و آگاهی فرهنگی ؛ متأسفانه در چالش اساسی انتخاب بین حفظ فرهنگ خودی یا رها نمودن آن گرفتار آمده اند . در اینصورت اگر فرضاً آگاهی مردم این استان بالا رفته و رواج زبان فارسی موجب تفاهم و همدلی و یک زبانی میان این مردم و سایر مردم کشور شده ولی گویش لری شدیداً تحت تأثیر محاورات رایج زبان فارسی و لغات و اصطلاحات زبان های بیگانه در ادارات ، مدارس ، دانشگاهها و ... و حتی در میان افراد کوچه و بازار شده است . یا نیز مراسم ازدواج از آن حالت های ساده و بی آْلایش سنتی به تدریج خارج و گرفتار زرق و برق های تشریفات ازدواج شهر نشینی و مدرنیستی شده است.

2- رونق و گسترش وسایل ارتباط جمعی در استان – حال از رادیو و تلویزیون که بگذریم که در عین حال بطور اساسی موجب رشد آگاهی اجتماعی و سیاسی مردم و توسعه فرهنگی استان شده ، بیشتر از این دو رسانه ، استفاده از ماهواره و اینترنت توسط نوجوانان و جوانان استان با استفاده نفوذ فرهنگ های سکولار متأثر از سیاست تهاجم فرهنگی غرب ، جهان گرایی ( جهان سازی ) و با سوء‌ استفاده از سایه شوم فقر و محرومیت مردم ، خرده فرهنگ این استان را شدیداً با بن بست فرهنگی ، تعارض و تأخیر فرهنگی مواجه نموده است.

3- مهاجر پذیری استان به دلیل رونق و توسعه محیط های آکادمیک - گفتنی است در قبل از برقراری نظام مقدس جمهوری اسلامی ، هیچ مؤسسه یا مرکزی با ارائه تحصیلات عالی در این استان نبوده که در بعد از انقلاب ، در اکثر شهرهای آن ، مؤسسات و مراکز ارائه کننده تحصیلات عالی تأسیس شده که به یکباره با جذب دانشجویان غیر بومی موجب گسترش فرهنگ های غیر بومی در بین نوجوانان و جوانان این استان شده اند.

4- مهاجرت جوانان بومی استان جهت ادامه تحصیل به سایر مراکز دانشگاهی یا جهت کار به ادارات سایراستانها – با توجه به اینکه یکی از عوامل تغییر فرهنگی ضربه یا شوک فرهنگی است ( کلودریو ، همان : 250) چرا نتوان این پدیده را در مورد مهاجرت جوانان این استان به محیط های پر رونق شهری چون تهران ، اصهفان و شیراز ندانست که در عین حال جوانان این استان به یکباره از محیط بسته روستایی یا عشایری به محیط های باز فرهنگی پا می گذارند.

5- سیاست قوم زدایی و خرده فرهنگ زدایی سیاستمداران گذشته – در این بین سیاست فرهنگی رژیم پهلوی قابل توجه است که حتی با قوه قهریه از طریق کشف حجاب و سیاست تخته قاپو کردن عشایر موجب گسترش فرهنگ غیر اسلامی و فرهنگ غربی در ایران زمین و از جمله در این استان شد . حال اگر در مواردی با ماندگاری لباس های مرسوم محلی در عین رعایت حجاب و رعایت موازین شرعی در بین زنان بومی استان که نشانگر مقاومت آنان در حفظ فرهنگ اسلامی و ملی و قومی در برابر فرهنگ های وارداتی گذشته و حال مواجه می شویم ؛ ولی فرضاً کنار گذاشتن لباس های مرسوم و استفاده از کت و شلوار و ... به تقلید از فرهنگ عمومی کشور و فرهنگ غرب در بین مردان استان شایان توجه است.

6- مهاجر پذیری استان به دلیل ویژگی های توریستی و زیست محیطی خاص موجب شده تا گردشگران غیر بومی را به شدت به خود جذب و از آن طرف گردشگران نیز فرهنگ خود را به مردم این استان انتقال دهند.

7- علاوه بر این باید بدانیم که با توجه به ویژگی های مختلف اجتماعی و فرهنگی ، سیاسی ، اقتصادی و زیست محیطی ، فرهنگ این استان مشابه سایر خرده فرهنگ ها « الگوهای رفتار منحصر را دارد ، که برای مردمی که از زمینه های فرهنگی دیگری هستند ، بیگانه می نماید » ( گیدنز ، 1381 : 62).

با این حال، آنچه در حال حاضر ، بیش از همه شاخص ها و عوامل تاثیر گذار فوق در خرده فرهنگ این استان،  جلب توجه می کند،  نقش رسانه،  به طور خاص صدا و سیماست.

از این رو به نظر می رسد علاوه بر ویژگی های عام فرهنگی ، که میان خرده فرهنگ این استان و سایر خرده فرهنگ ها و فرهنگ عام ایرانی وجود دارد ، خرده فرهنگ استان کهگیلویه و بویراحمد دارای ویژگی های خاص فرهنگی خود است که مقتضی پردازش هر مقولة فرهنگی چون تعامل یا تعارض سنت گرایی و مدرنیسم در ارتباط با خود است.

http://yasouj.irib.ir/index.php?option=com_content&view=article&id=1820:%D9%BE%DA%98%D9%88%D9%87%D8%B4-%D8%AF%D8%B1-%D9%85%D9%88%D8%B1%D8%AF-%D8%B3%D9%86%D8%AA-%DA%AF%D8%B1%D8%A7%DB%8C%DB%8C-%D9%88%D9%85%D8%AF%D8%B1%D9%86%DB%8C%D8%B3%D9%85-&catid=247:--&Itemid=81