موضوع : در آمدی بر صنایع فرهنگی و اقتصاد فرهنگی (قسمت دوم) 

استاد : دکتر مومنی نام 

گرد آورنده : فاطمه چشمه

کارشناس مدیریت امور فرهنگی 

دانشگاه جامع علمی کاربردی واحد 11

سال تحصیلی : تابستان 92

دانلود PDF

تعریف صنایع دستی

به طور کلی صنایع به چهار دسته سنگین، سبک ، کوچک و دستی تقسیم می شود که هر یک دارای خصوصیات منحصر به فردخود هستند. اصطلاح صنایع دستی از نظرلغوی، دارای مفهوم واحد و ثابتی نیست و هنوز تعریفی که جامع و کامل و مورد پذیرش همه کارشناسان در کشورهای مختلف باشد وضع نشده است بر مبنای مجموع تعاریف می توان ویژگی ها زیر را برای صنایع دستی بر شمرد:

صنایع دستی از جمله فعالیت هایی است که در آن نیروهای جسمانی و روحی انسان دارای نقش اساسی است

صنایع دستی در شمار صنایع ملی و ناوابسته ای است که به هیچ وجه نیازمند کارشناس و متخصص خارجی نیست ومواد اولیه مورد مصرف در ان ساده و به آسانی و ارزانی قابل تامین است.

فعالیت در اکثر رشته های صنایع دستی محتاج ابزار ووسایل چندان پیچیده وسرمایه زیاد نیست و در واقع ذوق و استعداد و مهارت صنعتگر اصلی ترین ومهمترین عامل تولید به حساب می آید.

صنایع دستی، خصوصا در مناطق روستایی یکی از عوامل مکمل اقتصاد کشاورزی بوده ومانع مهاجرت های دایمی یا فصلی آنها می شود.

صنایع دستی بازتابی از تاریخ وتمدن هر قوم وملت بوده و می تواند نقش موثری در زمینه تبادل وانتشار فرهنگ ها و سنن مناطق مختلف کشور باشد

خلاصه صنایع دستی عبارت است از« مجموعه ای از صنایع هنری و سنتی شامل بافته های داری ، آثارچرمی و کاغذی، سفال و سرامیک ، هنرهای چوبی و حصیری، رودوزیهای سنتی، هنرهای فلزی وسنگی است که با محدودیت هنر و ذوق و زیبا شناختی ایرانی و بهره گیری از مواد اولیه قابل دسترس وبومی به کمک دست و ابزار مورد نیاز و با کاربری و زندگی فردی وجمعی تولید شده و ریشه در تاریخ کهن ایران زمین دارد.

تقسیم بندی صنایع دستی

صنایع دستی در ایران به طور کلی شامل بیست گروه می باشد که بر اساس یک تقسیم بندی می توان آنها را در سه گروه ذیل جای داد:

الف)  صنایع دستی« هنری» : به آن گروه از فرآورده هایی اطلاق می شود که دارای جنبه های هنری قومی بوده و در اکثر مواقع موارد مصرف چندانی ندارند مانند مینیاتور، طلاکوب و

ب) صنایع دستی« هنری مصرفی » معمولا به آن گروه از فرآورده هایی اطلاق می شودکه ضمن برخورداری از ارزشهای هنری دارای جنبه های مصرفی نیز هستند . نظیر قالی، گلیم، جاجیم ، مصنوعات شیشه ای

ج) صنایع دستی« مصرفی» : معمولا به آن دسته از محصولاتی اطلاق می شود که دارای ارزش هنری بسیار ناچیز بوده ولی جنبه های مصرفی قوی دارد مثل انواع سفال و سرامیک، انواع بافتنی ها، لباسهای محلی و مصنوعات حصیری

نقش و کارکردهای اصلی صنایع دستی

صنایع دستی، اثرات قابل ملاحظه ای در برطرف نمودن و یا تخفیف و تعدیل مسایل اجتماعی و توسعه اقتصادی دارد که مهمترین تاثیرات آن از نظر اقتصادی و اجتماعی را می توان در مقوله های ذیل جستجو نمود:

ایجاد اشتغال مولد و درآمد برای گروه های از افراد در شهرها که دارای ذوق و هنر بوده و مایلند تا با پرداختن به یکی از رشته های صنایع دستی از این رهگذر امرار ومعاش نمایند

ایجاد اشتغال جنبی و درآمد مکمل برای روستائیان و خانواده شان در فاصله زمانی بین کاشت و داشت محصول و نیز در اوقات فراغت از فعالیت های کشاورزی

جلوگیری از مهاجرت های بی رویه به شهرها و کاهش میزان وابستگی به خارج و تامین استقلال اقتصادی

تقویت روحیه ابتکار در افراد وامکان بکارگیری از ذوق و خلاقیت های فردی درامر تولید انواع محصولات صنایع دستی به عنوان ارزنده ترین هنر کاربردی کشورمان

توسعه صادرات غیرنفتی و تامین بخشی از درآمد ارزی موردنیاز

معرفی و حفظ ارزشهای فرهنگی، آداب و روسوم دیرینه و اصالت های موجود در جامعه

زمینه سازی برای ایجاد صنعت مستقل و غیر وابسته کشور

صنایع دستی، راباید به عنوان یک رشته مکمل دراموراجتماعی و اقتصادی موردحمایت و تقویت قرار دارد و از این رهگذر و پارا مترهای موجود و نتایج حاصل از مطالعات کتابخانه ای می توان نقش های اصلی صنایع دستی در مسائل اقتصادی و اجتماعی به شرح ذیل مطرح نمود:

تامین اشتغال و تعادل بخشی بازار کار

یکی از مهمترین معضلات کنونی کشور مساله اشتغال می باشد و به منظور ایجاد اشتغال نیاز به سرمایه گذاری است بر اساس مطالعات صورت گرفته برای ایجاد هر شغل در بخش صنعت بین 160 تا 300 میلیون ریال سرمایه نیاز است ومیزان سرمایه مورد نیاز برای فعالیت های صنایع دستی به خوبی نشان میدهد که سرمایه مورد نیاز این بخش بسیارکمتر از سرانه مورد نیاز سایر بخش ها است در حقیقت فعالیت های صنایع دستی به دلیل اتکا به ذوق و سلیقه ونیروی انسانی نیاز چندانی به سرمایه نقدی نداشته و می توان به اندک سرمایه نسبت به ایجاد اشتغال در این بخش اقدام نمود

سرمایه اولیه موردنیاز فعالیت های صنایع دستی

ردیف                                                                                                   / نام فعالیت / سرمایه مورد نیاز(ریال)

1                                                                                       / دست بافته های داری/ 000/400

2                                                                                       / گلیم / 000/400/1

3                                                                                       / مصنوعات چوبی/ 000/000/15

4                                                                                      / سفالگری/ 000/000/4

5                                                                                      / سبدبافی/ 000/865

از سوی دیگر حرکت نیروی کار به سمت بخش خدمات سبب ایجاد فعالیتهای کاذب می شود و درحالی که حذب این نیروی کار توسط بخش صنایع دستی نه تنها موجب تعادل بخشیدن به سایر بخش ها می شود همچنین از ایجاد شغل های کاذب جلوگیری می نماید و به دلیل ماهیت تولیدی بودن تاثیر قابل توجهی بر اشتغال زایی غیر مستقیم دارد.

متنوع سازی فعالیت های اقتصادی خانوار

با توجه به نتایج مطالعه حاضر، صنایع دستی به طور عام یک فعالیت پایه نیست و فعالیت صنعت دستی از چند طریق موجب بهبود وضعیت اقتصادی خانوار می شود. مهمترین طریق بهبود آن ، ازدیاد روشهای کسب درآمد خانوار یا متنوع سازی ان است و به دلیل داشتن ویژگی های مثبت صنعت دستی که عبارتند از:

انجام آن توسط کلیه افراد خانوار

سرمایه اندوز بودن صنعت دستی

داشتن تکنولوژی بومی

فراگیری و آموزش سریع

 لذا، وجود این خصوصیات و محاسن سبب شودتا بتوان صنعت دستی را به طور ساده میان خانوارها ترویج کرده

و افزودن فعالیت صنعت دستی به فعالیت های اقتصادی خانوار سبب کاهش بیکاری پنهان و بر اساس آن افزایش بهره وری نیروی کار می شود .

تامین معیشت و درآمد یکی از علل اصلی روی آوردن خانوارها، خصوصا روستائیان به صنعت دستی بهبود بخشیدن وضعیت درآمدی خانوار است مساله ای مهم در صنعت دستی جنبه هنری و جنبه مصرفی ? اقتصادی بودن کالاهای تولید شده است که قطعا برنامه ریزی جهت توسعه این صنعت می تواند سهم چشمگیری در تامین کل درامد خانوارها حداقل 40 درصد داشته باشد .

نتیجه گیری و پیشنهادات

به طور کلی صنایع دستی ، نه رقیبی برای صنایع جدید ماشینی است ونه مانعی بر سر راه استفاده ی صحیح ومناسب از تکنولوژی ، بلکه فقط عامل مکمل در اقتصاد و مسائل امور اجتماعی در کشورها محسوب می شود.

در کشور ما، به دلیل فراوانی منایع مواد اولیه ی ارزان، طولانی بودن پیشینه ی تولید صنایع دستی،تنوع رشته های صنایع دست ساز و استقبال کشورهای دیگر از تولیدات صنعتگران، صنایع دستی توانسته عاملی موثر جهت جذب گروهی از مردان و زمینه ساز اشتغال برای آنان باشد و طبق آمار هم اینک افزون بر 10 میلیون نفر در نقاط مختلف کشور به طور مستمر یا غیر مستمر به تهیه و تولید انواع فرآورده های دست ساز اشتغال دارد و لااقل قسمتی از عایدی و وسیله تامین معیشت خود وخانواده شان صنایع دستی است . صنایع دستی از جمله صنایعی است که به پشتوانه ی فراوانی مواد اولیه و از آنجا که ابزار کارگران و نیروی متخصص چندانی را نیازمند نیست و اشتغال به تنهایی متکی به نیروی کار است و با سرمایه محدود در کوتاه مدت می تواند بازده مناسبی داشته باشد.

با توجه به نقش وکارکرد صنایع دستی در امور سرمایه گذاری، تکنولوژی، تولیدات ملی، توسعه صادرات، تامین تعادل اجتماعی ، توسعه توریسم و مبادلات فرهنگی ، ایجاد توسعه فعالیت های وابسته و بالا بودن سطح مشارکت زنان در تولید صنایع دستی می توان نتیجه گرفت که:

صنایع دستی عامل موثربر افزایش درآمد خانوار می باشد

صنایع دستی نقش بسزایی در رفاه اجتماعی و مالی اقشار مختلف جامعه دارد

صنایع دستی عامل موثر در توسعه جوامع محلی و فقیر نشین روستایی کشور است

صنایع دستی عامل اثر گذار در پیشگیری از انواع آسیب های اجتماعی مانند مهاجرت های بی رویه ، اعتیاد، فحشا، .. می باشد

لذا بر اساس مطالعات انجام شده و نتایج فوق می توان پیشنهادات و راهبردهای ذیل در جهت افزایش تقش صنایع دستی در مسائل اقتصادی و اجتماعی بیان نمود:

تاسیس مراکر آموزش حرفه ای در رشته های گوناگون صنایع دستی

ایجاد کارگاه های تولیدی نمونه مخصوصا درمناطق روستایی

خرید و بازاریابی محصولات تولید شده توسط هنر مندان این رشته

پایدار نمودن اشتغال موجود این بخش و فراهم آوردن امکان حداقل رشد سالانه

ساماندهی و ارائه تسهیلات بانکی ومناسب و ارزان و آسان

ایجاد شبکه ها و مراکز تحقیقات کاربردی و ارائه مستمر طرح ها و راهکارهای مناسب

ایجاد بسترهای مناسب برای افزایش مشارکت زنان در توسعه صنایع دستی

برگزاری نمایشگاه های خارجی، ملی، منطقه ای ، استانی در طول برنامه چهارم توسعه

تلاش در جهت برقراری پوشش بیمه ای لازم برای کلیه صنعتگران صنایع دستی

استفاده از فن آوری روز در تولید صنایع دستی اصالت های هنری وملی

تکمیل و توسعه و به روز کردن بانک جامع اطلاعات صنایع دستی

مصرفی و ترویج صنایع دستی با بهره گیری از امکانات و دستگاه های دولتی

اشاعه فرهنگ استفاده از صنایع دستی در زندگی با شیوه ی تبلیغانی موثر

سیاست گذاری، برنامه ریزی و نظارت در زمینه حفظ ، احیاء و ترویج و توسعه کمی و بهبود کیفی

حمایت وهدایت و استفاده از امکانات نیروی انسانی موجود در این بخش

مشارکت در همایش ها و سمینارهای ملی و جشنواره های صنایع دستی

برنامه ریزی در جهت ایجاد بازارچه های صنایع دستی توسط مردم در دروستاها و شهرها

ایجاد و راه اندازی خوشه های صنایع دستی در جهت ساماندهی کارگاه های تولیدی پراکنده در روستا و شهرها

 ایجاد بستر های لازم به منظور برقراری ارتباط موثر میان دانشگاه ها ومراکز علمی و تحقیقاتی کشور با تولید کنندگان صنایع دستی

منابع و ماخذ:‏

‏1.‏ هفته نامه خبری، تحلیل سازمان میراث فرهنگی،صنایع دستی و گردشگری

‏2.‏ دکتر حسین یاروی، «کلیاتی در باره صنایع دستی روستایی ایران»، 1379‏

‏3.‏ مجید ابهری ،کتاب«علل و عوامل بروز آسیب های اجتماعی و راهکار مقابله با ‏آن» ، انتشارات دانشگاه

‏4.‏ مطالعات و مقالات معادی، بیگی ، یاوری

‏5.‏ هوبرت اشمیتز، خالد ندوی «خوشه های صنعتی» ترجمه، عباسی زندباف و ‏عباس ندوی، انتشارات طرح نو.‏

تدوین کنندگان:‏

مهران عمادی ازوجی : محقق و مدرس دانشگاه

دکتر رمضان حسن زاده ، دانشیار گروه روانشناسی دانشگاه آزاد اسلامی