موضوع : در آمدی بر صنایع فرهنگی و اقتصاد فرهنگی (قسمت اول) 

استاد : دکتر مومنی نام 

گرد آورنده : فاطمه چشمهء 

کارشناس مدیریت امور فرهنگی 

دانشگاه جامع علمی کاربردی واحد 11

سال تحصیلی : تابستان 92

دانلود PDF

به نام خدا

بررسی استعداد ها و ظرفیت های ایجاد اشتغال در اقتصاد مناطق یکی از مبرم ترین وظایف دولت در شرایط کنونی است. این مسئله به ویژه در نواحی محروم در عین حال بهره مند از توان بالقوه اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی از اولوت بیشتری برخوردار است.

•           2 تیر 1387

•           صنایع نیوز

•           بازدید: 4,006

•           کد A121973

•           صنایع‌دستی

بدون شک یکی از افتخارات هر ملت و کشوری، صنایع بومی و دستی آن کشوراست. چرا که این صنعت و به عبارتی این هنر ? صنعت بی بدیل و بی رقیب حاصل ذوق و هنر، سلیقه، ابتکار و خلاقیت هنرمندان و صنعتگران عزیزی است که صبورانه آداب، سنن و رسوم و در یک کلام پیام فرهنگی نسل ها را در محصولات تولیدی شان متجلی کرده و از آن پاسداری می نماید.

ویژگی های ارزنده دیگری که در این گونه صنایع موجودند از قبیل ( ملی، غیر وابسته، قابلیت ایجاد و توسعه در کلیه مناطق شهری ، روستایی و عشایری، عدم نیاز به کارشناسان خارجی ، دسترسی آسان به مواد اولیه وابزار کار مختصر و ارزان، ارزش افزوده بالا، عدم نیاز به سرمایه گذاری زیاد، بستر ساز صنعت گردشگری، عدم آثار مخرب زیست محیطی، ایجاد درآمد مکمل، قدرت اشتغال زایی و .. مسئولین و دست اندر کاران را داشته تا با عزمی جدی زمینه رشد و اعتلای این صنعت را آماده نمایند.

از این جمله زیبا میتوان پی به راز ماندگاری صنایع دستی برد در واقع صنایع دستی اصلی ترین سند هویت تاریخی ملت هاست چرا که بخشی از میراث فرهنگی ماست. نسل امروزی ما بایدبداند که از چه پشتوانه فنی ، تکنیکی و هنری برخوردار بوده است تا به راحتی خود را در هجمه فرهنگی غربیها نبازد و دل به ارزش های بیهوده آنان نبندد و اسیر پدیده از خود بیگانگی یا الیناسیون نگردد.

به لحاظ این اهمیت شورای جهانی صنایع دستی در نخستین کنگره جهانی در روز دهم ژوئن سال 1964 میلادی با شرکت استادان دانشگاه، صنعتگران و هنرمندان بیش از 40 کشور جهان در نیویورک برگزار شد و به عنوان یکی از نهادهای وابسته به یونسکو به تصویب رسید. در ایران نیز بیستم خرداد هر سال که مصادف با دهم ژوئن می باشد به نام « روز جهانی صنایع دستی» نامگذاری گردید و حتی دهه پایانی قرن بیشتم از سوی سازمان ملل متحد دهه توسعه فرهنگی نامگذای شدوتوجه را بیش از پیش به پرورش استعداد ها وشکوفایی خلاقیت ها در زمینه صنایع دستی و بومی کشورها معطوف نمودند..

از آنجا که صنایع دستی صنعتی چند بعدی و یا چند وجهی است لذا غیر از جنبه های هنری و فرهنگی از نظر اقتصادی و اجتماعی نیز حائز اهمیت است . بد نیست بدانیدکه سهم صنعت خودروسازی و پتروشیمی علی رغم سرمایه گذاریهای کلان در تولید ناخالص ملی به ترتیب 7/2 و 2 درصد بوده در حالیکه سهم صنایع دستی در تولید ناخالص میلی 3 درصد می باشد.

ویژگیهای بارز و انکار ناپذیر این هنر صنعت باعث شده که تمامی کشورها ، چه کشورهای در حال توسعه و یا کشورهای پیشرفته ناگزیر از لحاظ نمودن نقش این صنعت در برنامه های اقتصادی اجتماعی خود باشند. امید است با رشد و توسع صنایع دستی گام های موثری در جهت ایجاد فرصت های شغلی برداشته تا این صنعت جایگاه واقعی خود را از جهات اقتصادی ، اجتماعی، فرهنگی و اشتغال زایی را پیدا وموجبات رشد و توسعه اقتصادی فراهم گردد.

مقدمه

بررسی استعداد ها و ظرفیت های ایجاد اشتغال در اقتصاد مناطق یکی از مبرم ترین وظایف دولت در شرایط کنونی است. این مسئله به ویژه در نواحی محروم در عین حال بهره مند از توان بالقوه اجتماعی و اقتصادی و فرهنگی از اولوت بیشتری برخوردار است در چنین شرایطی توسعه صنایع دستی به مثابه جزء جدایی ناپذیر

اقتصاد روستایی در منطقه با جذابیت های فراوان گردشگری و شمار قابل توجه گردشگرانی است که چشم انداز بسیار امیدبخش را در جهت رشد اجتماعی و رونق اقتصادی منطقه و افزودن بر ظرفیت های اشتغال زایی آن دربرابر برنامه ریزان ومدیران اجرایی کشور می گشاید.

از این رو کنکاش و مطالعه پیرامون برنامه ریزی ، نقش و اهمیت توسعه صنایع دستی با مصرف شناسایی و ایجاد ظرفیت های جدید ایجاد اشتغال مولد و ارتقاء و بهبود شاخص های کلان اقتصادی و نیز ارتقاء سطح درآمد ومعیشت ورفاه هزاران خانه دار روستایی و شهری فعال دراین صنعت ضرورت پیدا می کند . ارکان این مطالعات با انجام بررسیهای تخصصی در زمینه های اجتماعی ، اقتصادی وفرهنگی تشکیل می دهد.

تاریخچه صنایع دستی در جهان و ایران

صنایع دستی، یکی از قدیمیترین و پرپیشینه ترین فعالیت های بشری است که به موجب برخی از اسناد و مدارک تاریخی، سابقه پیدایش آن به عصر حجرمی رسد. حاصل کاوشهای باستان شناسان حکایتگر آن است که از آغاز زندگی بشر بر روی زمین ساخت ظروف وپاره ای ابزار مصرفی دیگر نظیر نیزه و خنجر به عنوان وسیله شکار یا اسباب دفاع، از جنس سنگ، آهن، مس و بالاخره پوست و پشم و کرک حیوانات وهمچنین الیاف گیاهی رواج یافته است. نخستین اجتماعات انسانی با توجه به شیوه معیشت جوامع مبتنی بر شکار و گردآوری خوراک ذکر کرده اند. شواهدی در دست است که نشان میدهد صنایع دستی از قدمتی در حدود 12000 سال برخوردارند. در اواخر نخستین دوره زندگی اقتصادی اجتماعی بشر، تغییراتی در صنایع دست ساز رخ داد. تحول اجتماعات بشری و تغیر شیوه معیشت انسان ها به کشاورزی در مقایسه با گذشته پیشرفت بسیار قابل ملاحظه ای در زدگی انسان به شمار می آید و رشد چشمگیر آن در ابزارهای مربوط به کشاورزی مشهود است.

در سیر تحول تاریخی و تحولات فنی و تغییر و روش تولید، ظهور انقلاب صنعتی اروپا بزرگترین رویداد تاریخی محسوب می شود زیرا صنایع و حرفه های دستی به یکباره دچار چنان تحول و دگرگونی عظیمی گردیدکه بسیاری از این صنایع درممالک کانون انقلاب صنعتی رو به نابودی گذاشت.

البته شدت و ضعف سیاست حمایتی دولت نسبت به صنایع دستی بستگی زیادی به درجه توسعه یافتگی ، اهمیت صنایع دستی موجود، مساله افزایش جمعیت و بیکاری، محدودیت منابع درآمد و نظائر آن دارد. به عنوان مثال در هندوستان که زندگی بیش از ده میلیون نفر بسته به صنایع دستی و روستایی بوده و این رشته فعالیت بیش از 14 درصد درآمد ملی را تامین میکند.

حجم تجارت جهانی صنایع دستی 14 تا5/14 میلیارد دلار به سال است که از رقم مذکور 4 تا 5/4 میلیارد دلار مربوز به فرش و بقیه به دیگر اقلام صنایع دستی اختصاص دارد . کشور چین با 5 میلیارد دلار صادرات سالانه در راس کشورهای صادر کننده صنایع دستی قرار دارد. صادرات صنایع دستی طی دوره 1373 تا 1378 نشان می دهد سهم صادرات صنایع دستی از کل این گروه در سال 1373 حدود 3% می باشدو این سهم در سال 1378 به 25% کاهش یافته است.

از سال 1964 نیز شورای جهانی صنایع دستی (World craftscouncil(w.c.c)) وابسته به سازمان تربیتی، علمی و فرهنگی ملل متحد( یونسکو) درژنو تاسیس شد که هدف اساسی آن کمک به بالا بردن سطح اطلاعات تخصصی صنعتگران در سراسر جهان و ایجاد هماهنگی لازم در سیاست توسعه صنایع دستی کشور های عضو از طریق تهیه و انتشار نشریات علمی و آموزشی، تشکیل کنفرانس ها وسمینارهای مختلف جهت بحث و تبادل نظر در زمینه ها ی اقتصادی، فنی و فرهنگی، صنایع دستی می باشد.

فعالیت های کشاورزی و دامداری در ایران از گذشته های دور تا به امروز ، هم بخشی از مواد اولیه مورد نیاز صنایع دستی کشور را مهیا ساخته و هم افرادی را که به این نوع فعالیت های اشتغال دارند و به علت طبیعت کارشان، فصل یا فصولی از سال بیکار می مانند و ضرورتا نیاز به فعالیت در رشته های دیگر تولیدی دارند به کاری مفید مشغول داشته است. صنایع دستی ایران از هزاران سال پیش تاکنون پیوندی نیرومند با سنت های باستانی داشته است. مروری بر روند تاریخی صنایع دستی در ایران نشان می دهد که در تمام دوره های تاریخی ایران درفن سفالگری، پارچه بافی، گچ بری، قلمزنی وفلز کاری توفیقات زیادی داشت و به نظر محققان و پژوهشگران، مشخص گردید که زادگاه صنایع وهنرهایی نظیر قالیبافی، فلزکاری ، سفال و سرامیک سازی درایران بوده است.

خلاصه این که، ساختار اقتصادی و اجتماعی، امنیت اقتصادی و صنایع و فرآورده های دستی در سیر تحول تاریخی صنایع دستی در ایران مورد توجه و تاثیر زیادی قرار گرفت.

اهمیت موضوع اقتصادی و اجتماعی صنایع دستی

به منظور درک اهمیت صنایع دستی در ارکان حیات اجتماعی، اقتصادی یک جامعه تنها کافی است تا نظری به مهمترین ویژگی های صنایع دستی افکند:

صنایع دستی نقش مهمی برای نیروی انسانی در امر تولیددر نظر می گیرند، چرا که در فرایند تولید این مصنوعات ، دست انسان دارای نقش اساسی است.

از آنجا که در فعالیت های مربوط به صنایع دستی نیازی به کارشناس خارجی نیست ومواد اولیه مورد استفاده معمولا از مواد ساده و در دسترس تشکیل می گردد که به آسانی و با بهای نسبتا ارزان قابل تامین است.

صنایع دستی در مناطق روستایی یکی از عوامل مکمل اقتصاد کشاورزی است. به دلیل دارا بودن پتانسیل ایجاد فرصت های شغلی وکسب درآمد، ضمن پر کردن اوقات فراغت و بیکاری روستائیان مانع از مهاجرت های گسترده فصلی یا دائمی آنها به عنوان یکی از آسیب های اجتماعی می گردد.

فعالیت های صنایع دستی به دلیل برخورداری از ویژگیهای تکنیکی ساده و بهره گیری ازابزارها و وسایل تکنولوژیکی آسان، به گونه ای است که امکان پرداختن به آنها در جوامع شهری و روستایی و عشایری و به صورت کارگاهی ،خانگی و یا حتی دوره گردی و سیار وجود دارد.

صنایع دستی به دلیل برخورداری از بار فرهنگی و دارا بودن جنبه های هنری می تواند عامل ترویج عناصر فرهنگی در نقاط مختلف کشور و حتی فراسوی مرزها باشد.

با اذعان به اهمیت چند جانبه صنایع دستی، مقاله حاضر با محدود ساختن موضوع مطالعه بیشتر به مسائل اقتصادی و اجتماعی صنایع دستی می پردازد

اهداف موضوع

در این تحققی، مسائل اجتماعی و اقتصادی مربوط به صنایع دستی با تاکید بر محدودیت اشتغال ومشارکت زنان مورد توجه قرار می گیرد، مهمترین اهداف این مطالعه به شرح ذیل طراحی گردید

ارائه تعریفی جامع وروشن از صنایع دستی ومفاهیم مربوط به مسایل اقتصادی و اجتماعی آن

مطالعه روند تحولات و پیشینه تاریخی صنایع دستی با تاکید بر ساختار اقتصادی و اجتماعی آن

نقش و کارکردهای اصلی اقتصادی و اجتماعی صنایع دستی

نقش و کارکردهای فرعی صنایع دستی

بررسی محدودیت ها با مسایل اصلی توسعه صنایع دستی