سیاست های فرهنگی کشور آذربایجان
سلما اعتباری
منبع: شورای بررسی متون و کتب علوم انسانی
دستورالعمل‌های کلی سیاست فرهنگی
در طول قرن گذشته کشور آذربایجان تعداد زیادی از وقایع غیرعادی را تجربه نموده است. از جمله این وقایع می‌توان به اعمال تغییرات در نوع حکومت سیاسی کشور، جنبش آزادیبخش ملّی، جنگ جهانی دوم و جنگ‌های منطقه‌ای اشاره نمود.
در تاریخ 28 می 1918، شورای ملی آذربایجان بیانیه استقلال کشور را به تصویب رسانده و آن را با عنوان جمهوری دموکراتیک آذربایجان (ADR ) اعلام نمود. دو سال بعد ،کشور آذربایجان تحت سلطه رژیم کمونیستی اتحاد جماهیر شوروی قرار گرفت. که این سلطه مدت 70 سال به طول انجامید. در سال 1991 و با سقوط اتحاد جماهیر شوروی و با جریان افتادن جنبش آزادیبخش ملی لوایح، قانون اساسی کشور در خصوص استقلال جمهوری آذربایجان به تصویب رسیده و کشور آذربایجان در حوزه بین‌المللی به عنوان کشوری مستقل شناخته شد.
تمامی این حقایق نه تنها بخشی از تاریخچه سیاسی کشور می‌باشند بلکه پارامترهای مهمی در جهت درک توسعه سیاست فرهنگی کشور محسوب می‌گردند. در نیمه اول دهه 1900، سیاستهای رسمی که از سوی دستگاههای آرمان‌گرای کشور، اتخاذ گردید به صورت مستقیم یا غیرمستقیم سعی در شورایی نمودن تدریجی هویّت ملی کشور و تحت نفوذ درآوردن آگاهی ملی داشت.
به طوری که خط الفبایی مورد استفاده در کشور آذربایجان، دو بار در طول این مدت تغییر یافت. یعنی یک بار در سال 1927 از زبان عربی به لاتین و در سال 1939 از زبان لاتین به زبان سیریل تغییر یافت. این بی‌ثباتی موجود در خط الفبایی کشور، مطالعه میراث فرهنگی کشور را برای نسل‌های جوانتر نسبتاً مشکل نمود.اما از سوی دیگر تحصیلات دانشگاهی و مشارکتهای فرهنگی و هنری در کشور افزایش یافت.
شعار مشهور «هنر برای توده مردم» فقط یک نوع بدعت نبود، بلکه خط‌مشی اساسی در جهت پرداختن به فعالیتهای هنری محسوب می‌گشت. چرا که بودجه کشور آذربایجان در آن موقع توسط دولت تأمین و اداره می‌گشت. زیرا کشور آذربایجان در آن زمان بخشی از اتحاد جماهیر شوروی بوده، بنابراین به بالا بردن سطح کارآیی هنر از لحاظ ایدئولوژیکی اهمیت فراوانی قائل بود.
اولین نشانه اصالت استقلال فردی و ردّ اصول واقع‌گرایی‌های سوسیالیستی در اواخر دهه 1950 در طول دوره زمام‌داری خوروشچوف هویدا گشت. از آن زمان به بعد هنرهای مختلف کشور به تدریج از تحت سیطره و کنترل دولت رهایی یافتند.
در برخی از بخش‌های فرهنگی - هنری، این فرآیند با سرعت و شدت بیشتری نسبت به سایر بخشها جریان داشت. اما به طور کلی آزادی عمل هنرهای گوناگون به یک موجی از آگاهیهای ملی در دهه 1980 منجر گردید. دولتی جدید با یک ایدئولوژی جدید و مشتاق برای داشتن فرهنگی نو تشکیل یافت.
در سال 1988 کشور آذربایجان به طور گسترده‌ای درگیر نبردهای مسلّحانه با کشور ارمنستان گردید. در نتیجه وقوع این جنگ 20% از قلمرو کشور اشغال شده و تعداد آوارگان مناطق اشغالی به یک میلیون نفر بالغ گردید.
تعداد قابل ملاحظه‌ای از مؤسسات فرهنگی کشور و بتاهای یادبود فرهنگی و تاریخی کشور که در نواحی تصرف شده قرار داشتند تخریب گردید. علاوه بر این تعداد زیادی از آوارگان جنگی نه تنها به کمک‌های مالی بلکه به حمایت‌های اجتماعی و فرهنگی جهت سازش با زندگی جدید نیاز داشتند.
تمامی این مشکلات هزینه‌های پیش‌بینی نشده‌ای را برای دولت به بار آورد. جمهوری آذربایجان در سال 1993 از جایگاه با ثباتی برخوردار گردید. در خلال دهه 1990 رسانه‌های گروهی این کشور دوره رونق سریع فرهنگی و هنری را تجربه نمودند.
در همین اثناء روزنامه‌ها و مجلات متعددی منتشر گردید و شرکتهای خصوصی رادیو - تلویزیون تأسیس یافته و از سانسور دولتی خارج گردید. اما هنوز برنامه‌های هنری از تلویزیون و رادیو پخش نمی‌گردید. لازم به ذکر است که با تمامی تمهیدات به عمل آمده، کشور آذربایجان به واسطه جنگ اخیر، بحران اقتصادی سختی را می‌گذراند.
مؤسسات فرهنگی کشور شوروی که در آذربایجان فعالیت داشتند و از جانب دولت تأمین بودجه می‌گردیدند دیگر دارای اهمیت نبوده و مؤسسات فرهنگی جدیدالتأسیس نیز وظایف و خط مشی خود را مشخص نکرده بودند.
در این زمان سیاست فرهنگی کشور آذربایجان از تشکیل جامعه دموکراتیک آزاد در جهت برقراری روابط با جهان خارج حمایت می‌نمود. اساس سیاست فرهنگی کشور در واقع بر مبنای نیاز به انجام مذاکرات و گفتگو با شرق و غرب استوار گشت.
توصیف کلی نظام فرهنگی کشور
برنامه‌ریزی و اجرای تصمیمات سیاست فرهنگی در کشور آذربایجان از طریق سیستم چند لایه‌ای انعطاف‌پذیر صورت گرفته و اجرای چنین سیاستهایی با همکاری سازمان‌ها و مؤسسات ذیل محقق می‌گردد:
1- کمیته پارلمان در امور فرهنگی و اداره قانون‌گذاری اجتماعی پارلمان آذربایجان (مجلس ملی که به تصویب قوانین فرهنگی مبادرت می‌نماید).
2- اداره سیاستهای بشردوستانه دفتر ریاست جمهوری که در جهت توسعه و گسترش راهکارهای مناسب در جهت ارتقاء فرهنگی کشور تلاش می‌نماید.
3- وزارت علوم ، فرهنگ و آموزش ملی که به تعیین بودجه دولتی جمهوری آذربایجان پرداخته و مسؤول اجرای برنامه‌های آموزشی و اجتماعی دولتی می‌باشد.
4- وزارت فرهنگ که در واقع مرکزی است که کلیه عملکردهای فوق را با یکدیگر ارتباط داده و به نظارت، مدیریت و تحقق سیاستهای فرهنگی ملی می‌پردازد. سه معاونت این وزارتخانه با مسؤولیتهای ویژه در واقع بخش اجرایی وزارت فرهنگ کشور آذربایجان را تشکیل می‌دهند.
جمهوری خودمختار نخجوان که دارای پارلمان، هیأت وزیران، وزارت فرهنگ و قانون اساسی مختص خود می‌باشد، ملزم به اجرای اصول کلی وضع شده از سوی جمهوری آذربایجان می‌باشد. این بدان معنی است که علی رغم خودمختار بودن جمهوری نخجوان، سیاست فرهنگی آن درست مشابه با جمهوری آذربایجان می‌باشد.
چهار اداره فرهنگی جمهوری نخجوان در شهرهای باکو، گنجه، خان کندی، sumgait و پایتخت کشور آذربایجان در ناحیه خودمختار قره‌باغ (oblast) واقع گردیده است.
تعداد 7 شهر و 61 ناحیه از جمهوری آذربایجان از ادارات فرهنگی برخوردار می‌باشند.
روابط بین دولتی و بین وزارتی
وزارت فرهنگ آذربایجان با وزارتخانه‌ها و سایر کمیته‌های فرهنگی کشور ارتباط نزدیک برقرار نموده است. از جمله این وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها می‌توان به:
وزارت دارایی، وزارت امور خارجه، مؤسسه حق چاپ و تکثیر آذربایجان، وزارت اطلاعات و مطبوعات، وزارت آموزش ملی، وزارت امنیت ملی و اجتماعی، وزارت اقتصاد، وزارت دادگستری، کمیته دولتی سازمان رادیو و تلویزیون و اتحادیه تولید فیلم و ویدئو تحت عنوان Azerkinovideo اشاره نمود.
لازم به ذکر است که تعداد زیادی از سیاستهای فرهنگی کشور از طریق اتخاذ تصمیمات مشترک دو یا چند سازمان طراحی می‌گردد. از جمله این سیاست‌ها می‌توان به حق چاپ و تکثیر، انعقاد قراردادهای فرهنگی خارجی، پیش‌بینی بودجه و تأمین بودجه فرهنگی در زمینه آموزش عالی و آموزش‌های تخصصی اشاره نمود.
همکاریهای پایداری میان اداره سیاستهای بشردوستانه دفتر ریاست جمهوری و وزارت علوم، فرهنگ و آموزش ملی برقرار می‌باشد.
اهداف کلی و اصول سیاست فرهنگی
عناصر اصلی سیاست فرهنگی
تغییرات اجتماعی اعمال شده در طول سالهای اخیر منجر به ایجاد مدل جدیدی از سیاست فرهنگی گردیده است. اما هنوز خیلی زود است که این مدل به واقعیت بپیوند و جنبه عملی به خود گیرد.
قوانین جدید این نوع سیاست فرهنگی تحت عنوان قانون برای فرهنگ که در سال 1998 از سوی جمهوری آذربایجان مورد پذیرش قرار گرفت به طور وضوح، به ذکر اصول، اهداف و مسؤولیتهای اصلی سیاست فرهنگی ملی پرداخته است. از جمله این اصول، اهداف و مسؤولیتها می‌توان به موارد ذیل اشاره نمود:
1- کلیه افراد صرفنظر از وضعیت مادی و اجتماعی، ملیت، نژاد و مذهب و جنسیت از حق خلق، استفاده و انتشار آثار فرهنگی برخوردار می‌باشند.
2- اعطای آزادی عمل به افکار و عقاید و بیان‌های خلاّق
3- رشد و توسعه فرهنگ ملّی و معرفی آن به عنوان بخش ثابتی از فرهنگ جهان
لازم به ذکر است که اهداف ذیل در سیاست فرهنگی نوین کشور از سوی دولت پی‌گیری می‌گردد:
1- اتخاذ سیاستهای ضد انحصارطلبی در حوزه فرهنگ
2- جذب و شناسایی منابع متعدد مالی جهت تأمین بودجه فرهنگی کشور
3- حفظ، نگهداری و توسعه میراث فرهنگی کشور
4- اتخاذ سیستم‌های فرهنگی دولتی با روش های مدیریتی پیشرفته و علمی
5- حفاظت و بازسازی بناهای یادبود فرهنگی و تاریخی
6- اجرای طرح‌های ملی در زمینه رشد و توسعه فرهنگی نظیر مشارکت در برنامه‌های بین‌المللی فرهنگی
7- تخصیص بودجه‌های ملی به بخش فرهنگ جهت رشد و توسعه فرهنگی
8- اعطای حقوق قانونی به فعالیتهای فرهنگی و سیاست فرهنگی کشور نظیر: آزادی بیان
9- آموزش و تربیت پرسنل حرفه‌ای در تمامی حوزه‌های هنری
توصیف ملی هنر
هیچ گونه توصیف جامع یا مطلقی از فرهنگ در عصر حاضر وجود ندارد. با این حال ممکن است گفته شود که این مقوله هنوز در مراحل تکامل خود به سر می‌برد. در کنار مفاهیم سنتی فرهنگ که بخش‌هایی چون معماری، ادبیات، آموزش، زبان، آداب و سنن و مذهب را در بر می‌گیرد، این واژه همچنین شامل صنایع و تولیدات فرهنگی و همچنین مشکلات سیاسی، اجتماعی و اقتصادی می‌گردد.
امروزه وزارت فرهنگ کشور آذربایجان قادر به انجام کلیه فعالیتهای بخش فرهنگ نمی‌باشد. به همین علت صنایع مختلفی نظیر جهانگردی، نشر کتاب، فیلمبرداری و رادیو و تلویزیون خارج از حوزه فعالیتهای وزارت فرهنگ کشور قرار می‌گیرند. با این حال در این شکی نیست که صنایع مذکور همگی بخش لاینفکی از فرهنگ ملی کشور محسوب می‌گردند.
اهداف سیاست فرهنگی و اصول شورای اروپا
سیاست فرهنگی ملّی کشور آذربایجان بر اصول ایجاد فرصت‌های یکسان جهت استفاده از ارزش‌های فرهنگی و حفاظت و نگهداری از میراث فرهنگی کشور استوار می‌باشد.
این اصول به طور دقیق در مباحث قبلی تحت عنوان اهداف کلی و اصول سیاست فرهنگی ذکر گردیده است. اصول سیاست فرهنگی ملّی کشور آذربایجان به انعکاس اصول شورای اروپا که بر اصول فعالیتهای بشردوستانه، توجه به عامه مردم به عنوان عالی‌ترین ارزش و حمایت از آزادی آنها استوار گردیده، می‌پردازد. با وجود اینکه قوانین و بیانیه‌هایی که در باب اصول سیاست فرهنگی ملّی کشور آذربایجان صادر می‌گردد همواره زبان مشترک با شورای اروپا برخوردار نمی‌باشد امّا از لحاظ محتوایی این اصول، اولویتهای شورای اروپا نظیر حمایت از تنوعات فرهنگی، آزادی بیان، تشویق و ترغیب خلاقیت فرهنگی حضور فرهنگ و در زندگی اجتماعی را در خود لحاظ نموده است.
توسط : الماس | تاریخ : شنبه 92/9/30
