تغییرات اجتماعی و توسعه فرهنگی

بتول مومن بیک

دانلود PDF

تغییرات اجتماعی: همیشه در طول حیات بشری تغییرات اجتماعی بوده است. اما تعریف علمی بدین گونه است که وقتی شرایط به گونه‌ای رقم بخورد که عوامل طبیعی انسان در مدت کوتاهی دگرگون شود و این دگرگونی قابل رویت و بررسی باشد تغییر اجتماعی خوانده می‌شود.ظهور تغییرات اجتماعی بیشتر با شروع انقلاب صنعتی در نیمه دوم قرن هجدهم یعنی از سال 1780- 1765 به بعد در جهان ( اروپا و آمریکا) آغاز شد و هم چنان ادامه دارد. 

ویژگیتغییراجتماعی: 1- در زمان محدود رخ می‌دهد. 2- قابل رویت و بررسی است 3- در یک محدوده مکانی یا کشور و یا جامعه خاص مطالعه می‌شود.

پدیده‌هایی که باعث تغییرات اجتماعی می‌شوند: 1- کنش تاریخی 2- جمعیت 3- بحران‌های بین‌المللی 4- توسعه‌یافتگی یا صنعتی شدن 5- تکنولوژی

  بشر با آغاز و شروع انقلاب صنعتی، تاثیرات این انقلاب را بر روی افراد، خانواده، روحیات، طول عمر، مرگ و میر، آلودگی محیط زیست، تغذیه و ... ملاحظه کرد و به نسبت دچار تغییرات و مشکلاتی شد؛ مثلاً، یک فرد به عنوان یک کارگر کارخانه اعتماد به نفس خود را از دست داد و در اختیار خود نبود و کم کم دچار بی انگیزگی در خلاقیت شد و بعضاً حق اعتراض هم نداشت. به عبارتی، او تابع ضوابط ماشینی و کارخانه و در مجموع رابطه کارگر و کارفرما شد.

  حتی صنعتی شدن و به دنبال آن شهری شدن، پیامدهای ناگواری داشت که از جمله مهمترین پیامد ناگوار آن، مهاجرت روستائیان از روستا به شهر بود، این جریان را خصوصاً در فصل زمستان و فصول بیکاری در شهرها بیشتر می توان مشاهده کرد.

   امکانات رفاهی در شهرها، بهبود بهداشت، اختلاف درآمد بین شهر و روستا و... از دیگر عواملی بودند که در مهاجرت روستاییان به شهرها نقش عمده ای را ایفا نمودند.

گستره تغییر

  هر جامعه ای دارای تاریخچه مربوط به خود است و تقریبا هیچ جامعه ای نیست که از آلوده شدن به تغییر در امان مانده باشد. در حالی که بعضی از تغییرات از درون و در چارچوب فرهنگ خودی است . بعضی دیگر محصول ابتکارات بیرونی و خارجی است و به طور مستقیم یا غیرمستقیم از عوامل و عناصر بیرونی الهام و نشأت می گیرد. همین طور بعضی از تغییرات برنامه ریزی شده و هدفدار و بعضی دیگر برنامه ریزی نشده و بدون هدف هستند، بعضی از تغییرات یک بار اتفاق می افتد و بعضی دیگر به کرات اتفاق می افتد. بعضی از تغییرات اگر چه در یک بعد از فرهنگ ظاهر می شود ولی در اجزاء دیگر اشاعه می یابد، در حالی که بعضی تغییرات دیگر قابل اشاعه نیست.

تغییرات اجتماعی در ایران

جامعه ایران نیز طی نیم قرن اخیر سریعاً و از جهات مختلف رو به تغییر بوده است. این تغییرات تحت تأثیر عوامل مختلف صورت گرفته است . عواملی چون ارتباطات شهرنشینی، صنعتی شدن جامعه، گسترش آموزش و پرورش و ... در این حرکت نقش داشته است.

تغییرات اجتماعی در ایران طی نیم قرن اخیر در سه دوره قابل بیان و مشاهده است

   دوره اول از سال 1341 به بعد: به دنبال ایجاد تغییرات در قوانین مربوط به مالکیت ارضی مجموعه ای از تغییرات اجتماعی در کشور ظاهر شد، سساختار قشربندی اجتماعی تحت تأثیر قرار گرفت، مهاجرت هایی از روستا به شهر آغاز گشت و غیره.

   دوره دوم از سال 1351به بعد: به دنبال تغییر قیمت نفت و افزایش آن دوباره تغییرات سریع اقتصادی - اجتماعی بین اقشار مختلف به ویژه جوامع شهری آغاز شد، ساخت و ساز شهری عمران شهری و به طور کلی نوسازی اقتصادی -  اجتماعی آغاز شد که خود تغییرات وسیع اجتماعی را به دنبال آورد. طی آن مهاجرت هایی از روستا به شهر، مصرفی شدن جامعه، ورود نیروی انسانی از بخش کشاورزی به بخش خدمات و صنعت آغاز شد و این روند با سرعتی شتابان تا سال 1357 ادامه داشت . افزایش قیمت نفت، دست یابی اقشار مختلف به درآمدهای بیشتر، بالا رفتن قدرت خرید و ... تغییرات وسیع اجتماعی را در جامعه ایران به دنبال داشت . تلقیات الگوهای رفتاری، روابط اجتماعی، نهاد خانواده و .. همگی به طور عمیقی تحت تأثیر قرار گرفتند که هنوز بسیاری از آثار آنها در گروه های سنی بالاتر جمعیت مشهود است

دوره سوم از سال1357 به بعد به دنبال ظهور انقلاب اسلامی مجموعه ای از تغییرات اجتماعی در جامعه ایران به تدریج پدیدار شد، بسیاری از نگرش ها تغییرکرد، روابط اجتماعی اشکال متفاوتی به خود گرفت، اخلاقیات ارتقاء یافت، روابط اقتصادی تغییر کرد و به طور کلی چارچوب های اجتماعی و فرهنگی جدید در جامعه پدیدار شد. طی آن و به دنبال روابط جدید جمعیت در نقاط شهری و روستایی به شکل بی سابقه ای افزایش یافت و در نتیجه جمعیت کمتر از 15 ساله به حدود 43% افزایش یافت که خود پیامدهای فرهنگی جدیدی را به همراه داشته است و ....

مسایل فرهنگی و تغییرات اجتماعی

  ایران نیز مثل بسیاری از جوامع رو به توسعه در عصر حاضر و به دنبال پیش گرفتن راه تحول اجتماعی و اقتصادی با بسیاری از تناقض ها و مسایل پیچیده مواجه است. به طور کلی در تحول و انتقال از روش زندگی سنتی و نوین این گونه مسایل به طور اجتناب ناپذیری نمود پیدا می کند. از آنجا که توسعه اقتصادی خود مستلزم تصمیمات و انتخاب های قاطع در مراحل و مقاطع مختلف است در موارد زیادی این گونه اتفاق نمی افتد و تصمیمات وانتخاب ها متناسب پیشرفت و تغییرات اجتماعی نیست که خود به بسیاری از مسایل فرهنگی منجرمی شود. در شرایط تغییرات برنامه ریزی شده تمامی تلاش ها می بایست بر اساس شرایط اجتماعی موجود صورت گیرد.

  فرهنگ ضرورتاً ابزار انطباق است و هیچ فرهنگی ثابت نیست بلکه در شرایط و تحت تأثیر عامل زمان عناصری از آن تابع تداوم و تغییر است. ارزش های فرهنگی منعکس کننده هر دو نوع عنصر هستند. تغییرات اجتماعی، تغییرات فرهنگی را نیز همراه، قبل یا پس از تغییرات ارزشی ایجاد می کند. به عبارت دیگر، جریان نوسازی، توسعه اقتصادی و تغییرات اجتماعی مسایل تضاد و همنوایی بین ارزش های سنتی و مدرن می بایست مورد توجه نظام برنامه ریزی قرار گیرد.

منابع :

1- ایزنشتاد، اس. ان،(1381)، تغییر اجتماعی، تمایز و تکامل، ترجمه منصور انصاری در کتاب جامعه سنتی و جامعه مدرن ویراسته مالکوم واترز، تهران: انتشارات نقش جهان.

2-  جولدی یگانه، محمدرضا و مهدی عباس لاخانی،(1380)، تغییرات اجتماعی برنامه‌ریزی شده، تهران: اداره کل تحقیق و توسعه صدا.

3-  روشه، گی،(1368)، تغییرات اجتماعی، ترجمه منصور وثوقی، تهران: نشر نی.

4-  سو، آلوپن،(1378)، تغییر اجتماعی و توسعه، ترجمه محمود حبیبی مظاهری، تهران: پژوهشکده مطالعات راهبردی.

5-  لاور، رابرت اچ،(1373)، دیدگاه‌های درباره دگرگونی اجتماعی، ترجمه کاووس سیدامامی، تهران: مرکز نشر دانشگاهی.

سوالات امتحانی

تغییرات اجتماعی راتعریف کنید؟

ویژگیهای تغییرات اجتماعی را بیان نماید؟

پدیده‌هایی که باعث تغییرات اجتماعی می‌شوند رانام ببریید؟