تهیه و ویرایش: خدیجه مغربیان – فریبا محمدی طباطبایی

امور فرهنگی

دانلود PDF

توسعه فرهنگی در دو بعد ایستایی و پویای مطرح است. در بعد ایستایی توسعه فرهنگی  عبارت است از توزیع عادلانه ی امکانات و فرصت های فرهنگی برای تمام شهروندان. در بعد پویای معطوف به ایجاد تغییر و تحول در عناصر فرهنگ به منظور انطباق ان با شرایط زمانی و مکانی و در نتیجه پاسخ گو به نیاز های زمانه است

تغییر قانون طبیعت است و بر آن اساس است که فردا با امروز متفاوت خواهد بود  همانطور که امروز با دیروز فرق دارد ساختار اجتماعی در معرض تغییرات بی وقفه است. گرچه افراد سعی در پایداری و ثبات دارند و جوامع تخیل تداوم را در خود می پرورانند ولی آن هرگز تحقق نمی یابد. این خود یک حقیقت اشکار است که جوامع به عنوان یک پدیده رو به تغییر در حال رشد انحطاط و تجدید هستند و طی گذشت زمان رنج می برند. تغییرات اجتماعی گرچه در تمام جوامع و تمامی ادوار اتفاق افتاده و می افتد اما میزان ان از جامعه ای تا جامعه دیگر متفاوت است. در جامعه ای این تغییرات تحت شرایط خاص ممکن است سریع ولی درجامعه دیگر کند باشد. تحولات اقتصادی و اجتماعی صورت گرفته در جوامع مختلف ساختار اجتماعی آنها را دگرگون کرده است.

تغییر یا به عبارتی دقیق تر تغییرات اجتماعی به عنوان یکی از موضوعات اساسی عصر جدید شناخته شده است. این پدیده خود پیچیدگی ها دارد، توسعه، نوسازی، تغییرات فرهنگی و در موارد تناقض ها و بن بست های اجتماعی فرهنگی با روند فرهنگ سازی نیز صورت می گیرد، یعنی با دستیابی به زمینه های جدید فرهنگی، ابتکارات و نوآوری هاست که با بحران می توان تطبیق و سازگاری پیدا کرد. در مسیر تغییرات اجتماعی، از طریق فرهنگ و به وسیله فرهنگ است که بشر شانس ماندگاری و بقا پیدا کرد. در مسیر تغییرات اجتماعی، از طریق فرهنگ و به وسیله فرهنگ است که بشر شانس ماندگاری و بقا پیدا کرده است  با فرهنگ تکامل یافته است و برتری خود را نسبت به سایر موجودات از همین طریق به دست آورده است.

پیدایش و گسترش زمینه های مختلف فن آوری نیز اشکالی از روابط اجتماعی جدید الگوهای فرهنگی جدید را به دنبال آورده است. اما ظهور و گسترش فن آوری خود نیز بستگی به مجموعه ای از عوامل اجتماعی و فرهنگی دارد، بنابراین، سهم عظیمی از تغییرات اجتماعی در عصر حاضر به دنبال پیدایش و انتقال فن آوری به وقع پیوسته است.

بر اساس یک فرضیه، پیشرفت و توسعه فرد تغییرات اجتماعی را به دنبال می آورد. اینکلز نیز عقیده دارد که پیشرفت و توسعه فرد (مدرنیزاسیون) پیشتاز نوسازی جامعه و تغییرات اجتماع است. این بدان مفهوم است که مجموعه ای از نگرش ها ارزش ها و احساسات جدید پدید آمده بین افراد و توسط آنها خود تغییرات و الگوهای جدید و گستره اجتماعی را به دنبال می آورد.

هر جامعه ای دارای تاریخچه مربوط به خود است و تقریبا هیچ جامعه ای نیست که از آلوده شدن به تغییر در امان مانده باشد. در حالی که بعضی از تغییرات از درون و در چارچوب فرهنگ خودی است. بعضی دیگر محصول ابتکارات بیرونی و خارجی است و به طور مستقیم یا غیرمستقیم از عوامل و عناصر بیرونی الهام و نشات می گیرد. همین طور بعضی از تغییرات برنامه ریزی شده و هدفدار و بعضی دیگر برنامه ریزی نشده و بدون هدف هستند بعضی از تغییرات یک بار اتفاق می افتد و بعضی دیگر به کرات اتفاق می افتد. بعضی از تغییرات اگرچه در یک بعد از فرهنگ ظاهر می شود ولی در اجراء دیگر اشاعه می یابد در حالی که بعضی تغییرات دیگر قابل اشاعه نیست از این رو آشنایی با طبیعت و چگونگی محتوا میزان و جهت تغییر یا تغییراتی که در جامعه در حال وقوع است ضروری می نماید و از دیدگاه جامعه شناسان دارای اهمیت و ارزش مثبتی است. فرهنگ نیز به عنوان منبع مهم تغییرات اجتماعی مطرح است. مثلا اعتقادات و ارزش های غالب بر تصمیم به داشتن یک دو یا... فرزند تغییراتی در اندازه جمعیت به وجود می آورد که خود به تغییرات اجتماعی منجر می شود. به طور کلی تغییرات اجتماعی عبارت است از تحول و دگرگونی در الگوهای رفتاری فرهنگ و ساختار جامعه ملی زمان نظریه به تکامل اجتماعی هر برت اسپانسر جامعه شناسی انگلیسی مبتنی بر حرکت جوامع از ساده به پیچیده موید تعریف فوق است. تغییرات اجتماعی در ایران جامعه ایران نیز طی نیم قرن اخیر سریعا و از جهات مختلف رو به تغییر بوده است . این تغییرات تحت تاثیر عوامل مختلف صورت گرفته است . عواملی چون ارتباطات شهرنشینی صنعتی شدن جامعه گسترش آموزش و پرورش و ... در این حرکت نقش داشته است . عامل اقتصادی به عنوان مهم ترین و پر نفوذ ترین عامل تغییرات اجتماعی ایفاء نقش کرده است. این عامل امروزه تحت عنوان فرآیند جهانی شدن یا تا جایی که به اقتصاد مربوط می شود گسترش ارزشهای اقتصادی ایفاء نقش می کند. مصرفی شدن جامعه ورود کالاهای مختلف به جامع و یا تولید آنها در داخل کشور و ... همگی تغییرات سریع و وسیع را به دنبال آورده است . این قبیل تغییرات اجتماعی تغییر در قشر بندی اجتماعی تغییر در نظام رفتاری و ارزشی تغییرات فرهنگی و... را نیز به دنبال آورده است.

مسایل فرهنگی و تغییرات اجتماعی

ایران نیز مثل بسیاری از جوامع روبه توسعه در عصر حاضر و به دنبال پیش گرفتن راه تحول اجتماعی و اقتصادی با بسیاری از تناقض ها و مسایل پیچیده مواجه است بطور کلی در تحول و انتقال از روش زندگی سنتی و نوین این گونه مسایل بطور اجتناب ناپذیری نمود پیدا می کند. از آنجا که توسعه اقتصادی خود مستلزم تصمیمات و انتخاب های قاطع در مراحل و مقاطع مختلف است در موارد زیادی این گونه اتفاق نمی افتد و تصمیمات و انتخاب ها متناسب پیشرفت و تغییرات اجتماعی نیست که خود به بسیاری از مسایل فرهنگی منجر می شود . فرهنگ ضرورتا ابزار انطباق است و هیچ فرهنگی ثابت نیست بلکه در شرایط و تحت تاثیر عامل زمان عناصری از آن تابع تداوم و تغییر است. ارزش های فرهنگی منعکس کننده هر دو نوع عنصر هستند. تغییرات اجتماعی تغییرات فرهنگی را نیز همراه قبل یا پس از تغییرات ارزشی ایجاد می کند. به عبارت دیگر جریان نوسازی توسعه اقتصادی و تغییرات اجتماعی مسایل تضاد و همنوایی بین ارزش های سنتی و مدرن می بایست مورد توجه نظام برنامه ریزی قرار گیرد.

نتیجه

شرایط نوین تغییرات اجتماعی اقتصادی و فرهنگی به همراه در آورده است یعنی تغییراتی که بدون وقفه اتفاق می افتد و مجموعه ای از ارزشهای نوین را با خود به همراه می آورد. تغییرات اجتماعی در عصر حاضر جهات مثبت فراوانی داشته چرخه اقتصادی را منظم تر با رونق تر و سرعت آن را بیشتر کرده است. امکانات بهداشتی بیشتری با خود به همراه آورده است که خود میانگین امید زندگی را افزایش داده است. تغییرات اجتماعی بسیاری از توانایی های بالقوه نوع بشر را فعالیت بخشیده است و به اشکال مختلف تنویر افکار را در قشرهای مختلف اجتماعی موجب شده است. این جریان در بسیاری از جوامع شرایط تساوی یا نزدیک شدن حقوق زنان و مردان را فراهم آورده و تنوع فراوان در زندگی نوع بشر به وجود آورده است. تغییرات اجتماعی مجموعه ارزش های فرهنگی و تربیتی را در سراسر جهان به هم نزدیک کرده است و تحت عنوان کلی جهانی شدن این روند با سرعت در زمینه های مختلف ادامه دارد. جهات منفی تغییرات اجتماعی سست شدن روابط عاطفی سست شدن بنیان خانواده از خود بیگانگی (الیناسیون) تضعیف اخلاقیات مجموعه ای از فساد اجتماعی و... را شامل می شود. در این که دقیقا تغییرات اجتماعی تغییرات فرهنگی را به دنبال آورده یا بالعکس به طور صحیحی نمی توان قضاوت کرد و آن خود همان مصداق مرغ و تخم مرغ است!

تحولات فرهنگی چگونه ایجاد می شوند؟

در جهان امروز همه چیز با شتاب در حال دگرگونی است و همه ملت ها در تکا÷وی نوسازی و بهبود جوامع خود هستند. مطالعه تاریخ جوامع نشان داده هیچ حامعه ای ایستا و بدون تغییر نبوده است برای مثال کشور ما در عرصه ورود تکنولوژی جدید در چند دهه پیش دچار تغییر و تحولاتی شد. این روند به جابجایی گروهها و قشرهای مختلف منجر شده و مردم را به این سو و آن سو کشانده است. در این تحولات سنت ها، آداب و رسوم رو به سستی نهاده بدون آنکه جامعه بتواند فرهنگ سنتی گذشته را تثبیت یا فترهنگ نوین صنعتی را کاملا جذب کند.

پاسخ: تحولات فرهنگی چگونه ایجاد می شوند؟

نظامهای فرهنگی نیز مانند پدیده های دیگر تابع نظامی علی و دستخوش تغییر هستند. به  عبارت دیگر، هر نظام فرهنگی دارای ماهیتی پویاست به این معنی که از وضعی ساده آغاز می کند و به تدریج پیچیده می شود و راه تکامل می سپرد. هر فرهنگی در سیر خود الزاما با موانع طبیعی یا اجتماعی رو به رو می شود و مدتی در جا می زند، اما بالاخره تحت تاثیر عوامل پویای راه خود و نیز عوامل پویای بیرونی درونی را می گشاید و سیر خود را دنبال می کند. منظور از پویای درونی حرکت درنگ ناپذیری است که در درون یک نظام فرهنگی جریان می یابد مانند افزایش جمعیت و گسترش نیازهای انسانی و بسط مدنیت و توسعه نهادهای فرهنگی و بهبود کارکرد آنها به منظور دادن پاسخ مناسب به نیازهای جدید اما مراد از عوامل بیرونی این است که هیچ نظام فرهنگی نمی تواند از نظام های دیگر برکنار بماند و راه انزوا پیش گیرد.

عامل تغییر در واقع عنصری است که از یک وضعیت معین که به علت موجودیتش یا به وسیله عملی که انجام می دهدف تغییری را موجب می شود و یا به وجود می آورد. برای مثال تاسیس یک کارخانه در یک محیط روستایی تغییراتی در بازار کار و تحرک اجتماعی جمعیت پدید می آورد که نتیجه اش می تواند دگرگونی در آداب و رسوم، اخلاق، فرهنگ و سازمان اجتماعی روستا باشد. پس می توان گفت که تاسیس کارخانه "عامل تغییر" محسوب می شود. به طور کلی تغییر و تحولات فرهنگی و اجتماعی می توانند به طور آهسته و در طی زمان طولانی و یا به سرعت و در مدت زمانی اندک صورت بگیرند.

همه چیز در جهان امروز شتابان در حال دگرگونی است همه جوامع در تکاپو هستند تا زندگی خود را نوسازی و بهبود بخشند، پاره ای از کشورهای جهان سوم ابزار نیرومند رادیو تلویزیون را برای آموزش ملی و رشد و اعتلای سطح آگاهی جامعه خود به کار گرفته اند. وسایل ارتباط جمعی عامل اصلی تحرک جوامع سنتی و تبدیل انسان های سنتی به انسان های غیر سنتی است. آنها دریافته اند که در واقع مشکل اساس کشورهای توسعه نیافته، فقر و منابع مادی نیست، بلکه عمده ترین مساله آنها فقدان آگاهی اجتماعی علمی و عدم توسعه منابع انسانی است دریک هاربینسون می نویسد: «پیشرفت هر کشوری در درجه نخست به پیشرفت مردم آن کشور بستگی دارد اگر کشوری نتواند روحیه و استعدادهای انسانی افراد خود را باور کند و از جهت معنوی توسعه دهد به هیچ وجه قادر نیست که زندگی آنها را از جهات اقتصادی، سیاسی و حتی فرهنگی بهبود بخشد و به همین دلیل اولین وظیفه این کشورها کوشش برای نوسازی سرمایه های انسانی است.»

منابع: WIKIPEDIAORG/WIKI

WWW.IRANPRESS.IR/FARHANG/TEMPLATE

ATHIR DLOGFA.COM/POST