دانشگاه علمی کاربردی واحد 11 

عنوان :

" نقش ورسالت روشنفکران و هنرمندان در توسعه فرهنگی" (قسمت اول)

استاد : مومنی

پژوهشگران: ایمان قطبین – فهیمه رحیم طایفه-

مولود عالی رای و سمیه رفیعی 

تابستان 1392

دانلود PDF

 " نقش ورسالت روشنفکران و هنرمندان در توسعه فرهنگی "

یکی از عوامل عدم ایفای نقش هنرمندان در مسیر بستر سازی مناسب پیشرفت و توسعه کشور، این نگاه نادرستی است که در جامعه ما وجود دارد که اوقات فراغت را وقت تلف شده می بینیم و جایگاه هنرمند را در حد پر کردن بهتر این اوقات فراغت خلاصه می کنیم که البته خود هنرمندان نیز در شکلگیری آن نقش داشته اند؛ برای آنکه این معضل فرهنگی حل شود، علاوه بر اصلاح نگاه مدیران و مردم به نقش هنرمندان، نیازمند اصلاح بینش خود هنرمندان نسبت به جایگاهشان در فرآیند پیشرفت و توسعه کشور هستیم.

    برای اصلاح این بینش باید رابطه هنر با فرهنگ، هنر و فرهنگ با پیشرفت و توسعه و همچنین با اهداف و آرمان های هر جامعه روشن شود. بدیهی است اگر هنرمندی بخواهد نقشی آگاهانه و عالمانه در پیشرفت کشور خود و احیا و تقویت آرمان های جامعه داشته باشد، باید به نحو مقتضی مطالعات هدفمندی در جهت شناخت این روابط تودرتو داشته باشد، اما در حد مجال این بحث، اشاره ای کلی به موضوع خواهد شد تا زمینه برای طرح بعضی از ایده ها در این عرصه باز شود؛

    نقش فرهنگ در پیشرفت و توسعه کشور نظریه پردازان توسعه که تحت تاثیر اروپا بودند، تا مدتی نقشی برای فرهنگ در توسعه کشور قائل نبودند. چون کشورهای پیشتاز توسعه مانند فرانسه، انگلستان، آلمان و بعد آمریکا در طول 500 سال تحولات فرهنگی شان آرام آرام شکل گرفت و از درونش سازمان های کارآمد ایجاد شد و بعد اقتصادشان به راه افتاد و توسعه پیدا کردند، بنا بر این هیچ گاه تحولات فرهنگی خود را مطالعه نکردند؛ اما وقتی ژاپن، شوروی، کره جنوبی، چین و بعضی از کشورهای دیگر روند سریع رشد را تجربه کردند، در جستجوی علل پیشرفت خود به اهمیت زیرساخت فرهنگی پی بردند و دریافتند که نقطه شروع تحولات آنها ایجاد تغییر آگاهانه در بعضی از عرصه های فرهنگ شان است و به تدریج نقش فرهنگ را در کتاب ها و در نظریه های توسعه مطرح کردند.مرحوم دکتر عظیمی برای تشریح نقش فرهنگ در توسعه و پیشرفت، درختی را ترسیم می کرد و توضیح می داد که فرهنگ ریشه این درخت است و از درون این ریشه است که نظریات سیاسی، اقتصادی، نظامی و ... جامعه شکل می گیرد و از درون این نظریات است که سازمان های کارآمدی متناسب با همان فرهنگ به وجود می آیند؛ این سازمان های کارآمد، میوه هایی که می دهند به صورت کالاو خدمات متناسب با همان فرهنگ است و به بهترین شکل، نیازهای مردم آن جامعه را برطرف می سازد.

    میوه توسعه این انسجام درونی بین نظام اعتقادات، باورها و ارزش های یک جامعه یعنی فرهنگ با سازمان ها و نهاد های اجتماعی و نوع کالاو خدماتی که عرضه می کنند، زمینه ساز پیشرفت و توسعه درون زا در هر کشور است و به میزانی که هر یک از این عناصر وارداتی می شوند، بحران ها و مشکلاتی در جامعه تزریق می گردند که آثارشان در سایر عناصر نظام اجتماعی اختلال ایجاد می کند. برای مثال، مدیران کشوری مانند ایران که نفت دارند و می توانند آن را به سادگی از زیر زمین بیرون کشیده و تبدیل به دلار کنند، وقتی می بینند که میوه در بازار گران شده، دلار هم در کشور هست، می روند از خارج میوه وارد بازار می کنند! یا یک دستگاه می آورند که با یک سوراخ کوچک، جراحی قلب انجام می دهد، وزارت نیرو هم یک مجموعه چراغ برق بسیار سبک، کوچک و زیبا در خیابان نصب می کند یعنی بدون ایجاد سازمان های کارآمد و تولید داخلی، خیابان های اصلی شهرها با دلارهای نفت شیک می شوند، بیمارستان ها هم دستگاه هایی مثل سی.تی. اسکن و ام. آر. آی می آورند، وزارت کشاورزی هم دانه هایی با تغییرات ژنتیک که میزان بازدهی محصول شان چند برابر است وارد می کند؛ اگر همه مظاهر توسعه وجود داشته باشد ولی به مفهوم واقعی ذهن مصرف کننده کالاتوسعه پیدا نکند، ما شاهد یک سلسله اختلال در نظام اجتماعی خواهیم بود، یعنی روزی که پول نفت تمام شود یا نفت را نخرند و یا خدای ناکرده ما را محاصره اقتصادی کنند یک مرتبه همه مملکت قفل می شود! البته شکر خدا در این مورد ترسی نداریم، آن هم به خاطر تیزهوشی ما ایرانیان است که اگر کالای غربی هم می خریم تلاش می کنیم آن را بومی کنیم که سیر تحولاتش نیز به یاری خدا شروع شده است، اما این خطر وجود دارد که شما حرکت عکس بکنید، یعنی بروید کالایی را بیاورید و برای آنکه این کالارا در ایران تولید کنید، سازمان های جدیدی ایجاد کنید که ربطی به فرهنگ ما نداشته باشند و از طریق این سازمان ها شروع کنید به اصلاح فرهنگ خودمان و به همین خاطر مرتب ارزش های تاریخی مان را زیر سوال ببرید؛ یعنی به جای حفظ ریشه های فرهنگ خودی، مدام بگویید که این فرهنگ جواب نمی دهد! این خطری است که بسیاری از کشورهای با ریشه های قوی فرهنگی را تهدید می کند؛ به دلیل عجله ای که در توسعه دارند و برای اینکه آن سازمان ها و آن کالارا داشته باشند، خودشان ارزش های فرهنگی شان را زیر سوال می برند.

    شناخت ارزش های اصیل هنرمندان باید با شناخت ارزش های اصیل تاریخی خود، ارزش های غیر اصیل را کنار بگذارند؛ منظور آن دسته از ارزش هایی است که بعضی از آنها در عرف ما وجود دارند و وقتی آنها را با اصول اساسی اسلام و علوم قطعی انسانی انطباق می دهید، می بینید نامتناسبند ولی در عرف ما جا افتاده است! توجه کنید وقتی عرفیات غیرعقلانی با ارزش های اصیل دینی با هم مخلوط شوند مزاحم توسعه می شوند و باعث می گردند افراد کم اطلاع لابه لای حرف هایشان بگویند دین مانع توسعه است؛ نه عزیز من! این دین را وقتی با تعصبات قومی، جاهلی و حرف های نادرست باقی مانده در فرهنگ جامعه مخلوط می کنید مانع توسعه می شود وگرنه اساس تمدن اسلامی را دین اسلام به وجود آورده است. دین اسلام، موتور محرک جامعه است، همان دینی که از درون انقلاب اسلامی متولد شده و در مقابل استکبار جهانی می ایستد و موفق می شود نظامی متفاوت را شکل دهد؛ بنابراین در نگاه به فرهنگ، مفهوم گسترده ای برای فرهنگ تداعی می کند که بسیار فراتر از تولید آثار هنری برای اوقات فراغت است. این فرهنگ یعنی نظام اعتقادات اساسی شکل دهنده جهان که از درون آن ارزش های حاکم بر همه روابط سیاسی، اقتصادی، اجتماعی، قضایی، نظامی، انتظامی و ... استخراج می گردد و در شکل دهی به سازمان ها و نهادهایی که اهداف سیاسی، اقتصادی و ... جامعه را دنبال می کنند مداخله می نماید و رفتارهای روزمره ما را جهت می دهد.

    اینکه گفته شد هنرمند باید علاوه بر توسعه اطلاعات عمومی از تحولات فرهنگی مورد نیاز برای پیشرفت جامعه در یک حوزه تخصصی نیز رابطه بین فرهنگ و آن بخش را بفهمد، به این خاطر بود که بتواند از رهگذر خلق آثار در آن زمینه، امکان پیشرفت آن حوزه را هم فراهم آورد.

    افزایش نقش هنرمندان در پیشرفت و توسعه کشور اگر هنرمندان ما بخواهند برای افزایش سرعت پیشرفت، توسعه و اصلاح فرهنگ کشور، اثر هنری تولید کنند، مدیران اجرایی بخش های مختلف سیاسی، اقتصادی و اجتماعی باید درب اتاق هایشان را به روی آنها باز کنند؛ درب را چه وقت باز می کنند؟

    زمانی که هنرمندان نمونه های اولیه ای از خودشان نشان دهند. ما مدیران فرهنگی هم باید کمک کنیم این محصول اولیه تولید شود تا حرکت آغاز گردد؛ برای این کار لازم است ابتدا بیاییم تغییرات فرهنگی ای که ما را به پیشرفت و توسعه می رسانند مانند ایجاد انگیزه برای رشد علمی، نقش خصوصیات اخلاقی مثبت مانند نظم پذیری، قانون پذیری در آماده سازی فرهنگ برای رشد اقتصادی و ... را شناسایی کنیم، بعد در کوچه و خیابان، صنعت، کشاورزی، دادگاه و ... که صبح و عصر در آنها تنفس می کنیم نسبت تصمیمات مردم را با این اهداف بسنجیم و آنگاه اقدام به خلق آثاری کنیم که زمینه ساز حل این معضلات فرهنگی است، یعنی هنرمند باید چیزی را ببیند که مردم عادی از فهم آن عاجزند.