طبقه بندی نظام های سیاسی

مونا رحیمی.الهام منصوریان.مریم ملانیا

مهم ترین راه های شناخت هر نظام سیاسی را در بررسی عوامل زیر باید یافت:

- نوع حاکمیت و منشأ مشروعیت آن؛

- چگونگی توزیع قدرت عمومی؛

- نقش احزاب در نظام سیاسی؛

- نقش دین در نظام سیاسی

طبقه بندی بر اساس نوع حاکمیت نظام های سیاسی با توجه به مسئله حاکمیت و قدرت سیاسی بر اساس دو ملاک دسته بندی می شوند: یکی منشأ اعمال قدرت و دیگری میزان اعمال قدرت (3) در زمینه منشأ اعمال قدرت و مشروعیت آن. به طور کلی سه نظریه مطرح است:

یک. نظریه الهی

دو. نظریه مردمی

سه. نظریه الهی- مردمی

طرفداران نظریه اول، قدرت عالی و برتر را ناشی از خداوند می دانند که به مراتب پایین تر انتقال می یابد، در حالی که پیروان نظریه دوم آن را برآمده از درون قشرهای مردم دانسته اند.

نظام های سیاسی رایج عمدتاً بر نظریه مردمی حاکمیت (دمکراسی) تکیه می کنند از سوی دیگر، نظامهای دیگری هستند که مبتنی بر هیچ یک از نظریه های فوق نمی باشند بلکه منشأ مشروعیت حاکمیت را نفس قدرت یا ثروت یا قرار گرفتن در طبقه خاص اجتماعی دانسته اند. رژیمهای استبدادی و نظامی و بسیاری از رژیمهای سلطنتی در این دسته و گروه قرار می گیرند.

ویژگی های رژیم های سلطنتی عبارت است از:

1. قرار گرفتن فردی در رأس قدرت با عنوان شاه یا ملکه، سلطان، امیر و امپراتور؛

2. موروثی بودن سلطنت؛

3. مادام العمری بودن سلطنت؛

4. عدم محدودیت قدرت؛

5. عدم مسئولیت پادشاه

به طور کلی این رژیم ها به سلطنتی مطلقه، سلطنتی مشروطه، و نمادین تقسیم می شوند

در رژیم های جمهوری، مشارکت مردمی از طریق انتخابات، روشن ترین نماد حاکمیت مردم و دمکراسی است.

ویژگی های رژیم های جمهوری عبارت است از:

1. مشارکت مردم در همه امور؛

2. رقابت احزاب و گروه ها؛

3. ادواری بودن قدرت؛

4. محدودیت قدرت؛

5. مسئولیت صاحبان قدرت.

در رژیم های جمهوری، علاوه بر انتخاب رئیس قوه مجریه، اعضای قوه قانون گذاری نیز از طریق انتخابات تعیین می گردند

3. طبقه بندی بر اساس احزاب سیاسی

نظام ها بر اساس احزاب سیاسی به چهار دسته: تک حزبی، دو حزبی، چند حزبی و حزب حاکم تقسیم می شوند

الف) نظام تک حزبی (رژیم های وحدت گرا): در این نظام، میان گرایش های مختلف سیاسی موجود در جامعه، رقابت آزاد وجود ندارد. نامزدهای انتخاباتی از سوی یک حزب معرفی می گردند و حزب واحد، رهبر واحد و ایدئولوژی واحد حاکم است.

ب) نظام دو حزبی (رژیم های کثرت گرا): در این نظام قدرت سیاسی بین دو حزب دست به دست می گردد؛

ج) نظام چند حزبی (رژیم های کثرت گرا): در بیشتر کشورهای اروپای غربی، از جمله سوئیس، ایتالیا و فرانسه احزاب فعال سیاسی بیش از دو حزب می باشند. به علت وجود رقابت بیشتر در این گونه رژیم ها، بسیاری از

واکنش مردم در برابر احزاب

د) نظام حزب حاکم: در این نظام ها چند حزب اجازه فعالیت سیاسی دارند، اما در میان آنها تنها حزبی که به نظام حاکم وابسته است با تکیه بر اهرم های قدرت و سلطه بر شبکه های مالی، سیاسی و تبلیغی، همیشه از رقبای خود پیشی می گیرد.

طبقه بندی بر اساس نقش دین در نظام سیاسی

نظام های سیاسی ضد دینی؛

2. نظام های سیاسی غیر دینی؛

3. نظام های سیاسی مبتنی بر رسمیت دین در قانون گذاری؛

4. نظام های سیاسی مبتنی بر رسمیت دین در همه امور و شئون

دسته اول، مبارزه با دین و مظاهر دینی را در دستور کار خود قرار می دهند و از مجموعه ابزارها و امکانات مادی و معنوی در جهت نابودی دین و دین داران بهره می گیرند.

دسته دوم، نظام هایی هستند که نه در جهت ترویج دین قدم بر می دارند و نه در جهت تخریب آن. در این نظام ها فعالیت دینی آزاد است، اما دین نقشی در قدرت سیاسی جامعه ندارد

در دسته سوم و چهارم، تأثیر دین در قدرت سیاسی مشهود و ملموس است با این تفاوت که طبق قانون اساسی برخی از کشورها، قوانین مصوب لزوماً باید با احکام شرع منطبق باشد و انطباق آن از سوی بعضی از نهادها تضمین گردد. در این نظام ها نقش دین تنها در قانون گذاری است