جامعه آرمانی و توسعه فرهنگی (قسمت چهارم)

جناب آقای علیرضا مومنی

 تهیه و تنظیم:

مریم سودمی

صغری شاه غلانی

تابستان1392

دانلود PDF

انواع تعریف "آرمانی"

همانطور که در مطلب پیشین گفته شد برداشت عمومی از اصطلاح مرکب "........... آرمانی "از انسان گرفته تا خانواده و دین و جامعه و ...... تصویری است کامل و بی عیب و نقص از آن چیز در دور دستها که دسترسی به آن به راحتی و در آینده نزدیک ممکن نیست و چه بسا کلاً غیر ممکن باشد.ولی هر فرد یا گروه برای هر چه شبیه تر شدن و نزدیکتر شدن به آن بایستی تلاش کند.

در اینجا از وجه نظری {البته مختصراً} و در نوشت? بعدی از وجه عملی با رویکرد فایده گرایانه {هدفی که در نوشت? آغازین بدان اشاره شد} به این موضوع پرداخته میشود.

 وجه نظری

در زبان فارسی " آرمانی " معادلی است که برای واژه ideal انتخاب شده است.داریوش آشوری " نمونه برین" و "ذهنی " را معادلهای دیگر واژه ideal میداند.

غالباً کسانی که این کلمه را بکار میبرند برای آن بار ارزشی قائلند و "آگاهانه یا ناآگاهانه معنایی شبیه به نمونه برین در ذهن آنهاست.اما در نظر ماکس وبر معنای ideal هیچ بار ارزشی ندارد و همانطور که برای معابد میتوان نمونه های آرمانی ارائه کرد برای عشرتکده هم میتوانیم این کار را انجام داد.

شاید اینطور بتوان گفت که در نظر عامه {بخصوص در جامعه ما} آرمانی یعنی هر آنچه "مطلوب من " است اما در نظر وبر یعنی هر آنچه به شکل ناب و خالص،" ممکن" است.

به عنوان نمونه از نظر وبر سه نوع رهبری برای جوامع قابل تصور است.الف:رهبری سنتی، ب:رهبری کاریزماتیک و پ:رهبری عقلایی و قانونی که هر سه انواع آرمانی رهبری هستند، گرچه در مقام عمل وی نیز دلبسته رهبری عقلایی است.اما در نظر مردم تنها یکی از اینهاشیوه رهبری آرمانی است و آن همان نوعی است که مطلوب آنهاست.

 نکته دیگر در برداشت از کلمه ذهنی است.بنظر میرسد در نظر بیشتر مردم "ذهنی" قرین با مفهوم "غیر واقعی" است. به عبارت ساده تر یعنی هر چیز ذهنی،غیر واقعی است و تنها یک "ماهیت" است که وجود خارجی ندارد مثل تصور ذهنی دیو یا پری.بنظر من از اینجاست که یک خلط معنا یا همترازی بین واژه های آرمانی و اتوپیا(که برخی دوستان در کامنت هایشان به آن اشاره کرده اند) ایجاد شده است.از نظر توماس مور اتوپیا در هیچ زمان و مکانی وجود ندارد و اصلاً برای تشکیل نیازی به زمان و مکان ندارد و یک تصویرگری کاملاً غیر واقعی است و ظاهراً عیب و ایرادی هم در آن نیست. و از نظر کارل مانهایم حالت ذهن زمانی اتوپیایی است که با موقعیتی که این حالت در آن به ظهور میرسد ناسازگار باشد و از این جهت که ذهن اتوپیایی به ظرفیتهای موجود و واقعی برای تحقق موضوع مورد نظر بی توجه است،میتوان اتوپیا را چیزی شبیه خیال و وهم قلمداد کرد.

ضمن قبول ویژگی اتوپیایی و غیر واقعی بودن برای پاره ای از امور ذهنی،واقعی بودن و تحقق پذیری نیز میتواند ویژگی پاره ای دیگر از امور ذهنی باشد.مثلاً تصور انسان روئین تنی که به هیچ بیماری ای مبتلا نمیشود،تصوری است غیر واقعی اما تصور میکرو کامپیوتری که با اتصال به لباس انسان او را از بسیاری از خطرات آگاه سازد و یا میکروسکپ هوشمندی که به سرعت ترکیب ساختاری ژنهای میکروبها را معلوم و ترکیب ماده از بین برنده آنرا نیز سریعاً مشخص سازد غیر واقعی نیست در عین حال که شاید دستیابی به این میزان از علم و فن آوری نیاز به زمان زیادی داشته باشد. 

از همین مختصر میشود فهمید که تعریف ارائه شده در آغاز بحث برای ............ آرمانی غلط نیست اما تصور اینکه معنی این اصطلاح فقط این است و بس،صحیح نیست.زیرا با پذیرش بار معنای ارزشی و غیر ارزشی برای .............. آرمانی از یکسو و همچنین واقعی و غیرواقعی بودن امر ذهنی میتوانیم چهار نوع تعریف برای .............. آرمانی داشته باشیم.

1-تعریف ارزشمداران? غیرواقع نگرانه. 2-تعریف ارزشمداران? واقع نگرانه. 3-تعریف غیر ارزشمداران? غیرواقع نگرانه. 4-تعریف غیر ارزشمدارانه واقع نگرانه.

توضیح مختصر هر یک از انواع تعریف:

نوع اول:این تعریف برداشتی است مطلق گرایانه،اسطوره ای،تخیلی،هنرمندانه و شعرگونه مبتنی بر آموزه های یک مکتب اعم از دینی یا فلسفی.نکته مهم اینکه این ......... آرمانی خارج از دنیای ایدئولوژیک این مکاتب غیر قابل تحقق میباشد. مانند مدینه فاضله فارابی یا جامعه بی طبقه مارکسیستها.

نوع دوم:این تعریف نیز همانند تعریف نخست مبتنی بر آموزه های مکاتب دینی یا فلسفی است اما به دلیل در نظر گرفتن ظرفیتهای وجودی هرچیز و به مدد عقلانیت تجربی از مطلق گرایی،اسطوره سازی،خیالبافی و شعرگویی فاصله میگیرد و از اینرو در نظر ناباوران به این مکاتب نیز تحقق پذیر و قابل تأمل میباشد. مثل نظری? علمای ابرار در برابر امام معصوم شیعه.

نوع سوم:این تعریف برگرفته از عقلانیت تجربی و تاریخی است اما به مدد تخیل مطلق سازی و اسطوره سازی میشود،بگونه ای که در عالم واقع نمونه ناب و خالص آن نه بوده و نه خواهد بود.معرفان این ...........آرمانی خود از غیر قابل تحقق بودن آن باخبرند و به آن اذعان دارند.در اینجا برخلاف دو نوع قبلی که هدف سازندگان و کاربران آن کشف و دستیابی به حقیقت و یا لااقل بخشی از آن است،اهداف تئوریک(مدل سازیهای تحقیقاتی،مثل کارهای ماکس وبر)،و مبارزه سیاسی و فرهنگی(تغییر جهت یا جهت دهی به اذهان مخاطبان مثل برخی فیلمهای تخیلی و اسطوره سازیهای سینمایی)مد نظر میباشد.

نوع چهارم:این تعریف نیز برگرفته از عقلانیت تجربی و تاریخی است و به مدد همین عقل با در نظر گرفتن ظرفیتهای وجودی و شرایط تحقق ....... آرمانی از مطلق گرایی و اسطوره سازی به سمت نسبی گرایی و عینی سازی حرکت میکند.مثل در نظر گرفتن مفهوم جامعه با ثبات و رو به توسعه در مقابل جامعه بی طبقه.

هدف سازندگان و کاربران این نوع تعریف نه کشف و دستیابی به حقیقت است،نه مدلسازیهای تئوریک و نه مبارزه سیاسی و فرهنگی بلکه ارائه الگویی است قابل تحقق جهت راهنمایی انسانها در حرکت از وضع موجود به بهترین وضع ممکن.

نکته:مفاهیم آرمانی غیر ارزشی الزاماً ضد ارزشی نیستند اما خاستگاه آنها مکاتب دینی و فلسفی نیست. اتفاقاً در تعریف نوع 4 لحاظ کردن ارزشها در تعاریف و ساخت..........آرمانی میتواند مفید و مددرسان باشد.

 1-چه اشکالی به بحث فوق وارد است؟

2-به نظر شما اشکال هر یک از این تعاریف در مقام عمل چیست؟

3-ترویج کدامیک از این تعاریف میتواند باعث پویایی و حرکت در جامعه شود؟

منابع:

http://rahimishad.blogfa.com/8906.aspx

• اردلان، فریدون،1381، « مجموعه مقالات توسعه فرهنگی» ترجمه احمد صبوری ب.ص. شهر آشوب امیر شاهی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی،تهران

• ازکیا غفاری، مصطفی غلامرضا1،1381« جامعه شناسی توسعه» نشر کلمه، تهران.

• پهلوان، چنگیز، 1381، « مجموعه مقالات توسعه فرهنگی» ترجمه احمد صبوری ب.ص. شهر آشوب امیر شاهی، سازمان چاپ و انتشارات وزارت ارشاد اسلامی،تهران.

• توحید فام،محمد، 1386، «موانع توسعه فرهنگی» www.aftab.ir/Articel، تهران

• رضوانی، علی اصغر،1374،« جغرافیا و صنعت توریسم» انتشارات دانشگاه پیام نور، تهران.

• رابرتسون،رونالد،1382،« جهانی شدن» ترجمه کمال پولادی، انتشارات ثالث،تهران.

• زیاری،کرامت الله،1379، « درجه توسعه یافتگی فرهنگی استان های ایران»، نامه علوم اجتماعی، شماره16،دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران،تهران.

• زاهدی، محمد جواد،1385« توسعه و نابرابری»، انتشارات مازیار، تهران

• سیف اللهی، سیف الله،1381، « جامعه شناسی مسائل اجتماعی»، انتشارات جامعه پژوهان سینا،تهران.

• شارع پور خوش فر، محمد غلامرضا،1381، « رابطه سرمایه فرهنگی با هویت اجتماعی جوانان»، نامه علوم اجتماعی، شماره20، دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران، تهران.