نقش و کاربرد تکنولوژی در فرهنگ (قسمت سوم) 

جناب آقای علیرضا مومنی 

تهیه و تنظیم :

مریم سودمی

صغری شاه غلانی

 تابستان1392

 دانلود PDF

تعریف علم    :

علم واژه ای است که در موارد بسیار و به گونه ای نامطلوب مورد تعبیر و تفسیر قرار گرفته است. مردم عادی، سیاست گذاران، روزنامه نگاران، دانشجویان و دانشمندان هر کدام اصطلاح علم را به طرق مختلف تعریف می کنند و در زمینه های گوناگون به کار می برند. این واژه در نزد برخی بر یک کار مهم و ارزنده، در نزد برخی دیگر دلالت بر پیکره ای از ارزش یک کار حقیقی دارد و یا نزد عده ای دیگر بررسی عینی درباره پدیده های تجربی است .

بر این اساس سه نوع فکر قالبی مانع درک علم و فعالیت های علمی می باشد:

نخستین فکر قالبی این است که دانشمند به عنوان شخص بخصوصی تلقی می شود که با واقعیت های آزمایشگاهی کار می کند، وسایل و تجهیزات پیچیده ای را به کار می گیرد، آزمایشهای گوناگونی را انجام می دهد که واقعیت ها را برای مقصود نهایی که بهبود نوع بشر است محیا نماید.

دومین فکر قالب این است که دانشمند فرد برجسته و فوق العاده ای است که می اندیشد، نظریه های پیچیده ارائه می دهد، به گونه ای که تمامی اوقات خود را فارغ از دنیا گذرانده و در حقیقت یک نظریه پرداز غیر عملی است. هرچند که اندیشه و نظریه او ممکن است بر حسب تصادف منجر به نتایج عملی در زندگی شود.

فکر سوم اینکه دانشمند، یک مهندس کاملاً ماهر است که سعی می نماید به زندگی آرامش ببخشد و آنرا بیش از پیش مفیدتر و تاثیرگذارتر کند. این طرز فکر علم را با مهنسی و تکنولوژی یکی می داند و بر پایه آن ساختن صنایع و تجهیزات پیشرفته که در زندگی بشر کاربرد دارند به عنوان علم معرفی می نماید. بر اساس این دیدگاه وظیفه علم کار در جهت شکل گیری، بهبود تجهیزات و اختراعات و اکتشافات در زندگی بشر می باشد. همه این اندیشه ها مانع آن می شود که علم، فعالیت ها و تفکر دانشمندان به گونه ای کلی و روش علمی به خوبی درک و شناخته شود و این عوامل تبدیل، تکلیف مردمان را دشوارتر می نماید که چگونه و از چه راههایی آنرا در جهت رفع نیاز خود به کار بندند. در خصوص تعریف علم، تعاریف متعدد و متنوعی وجود دارد که می توان همه این تعاریف را در دو مقوله که می توانند به نوعی با همدیگر، همژوشانی و مکمل یکدیگر باشند ارائه داد بدین گونه که آنرا در ذیل تعاریف محتوایی و فرآیندی بیان نمود.

بر پایه تعاریف محتوایی:

علم یعنی مجموعه ای متراکم از دانش که تکامل یافته سات. به تعریف فرآیندی از این دیدگاه علم یعنی فعالیتی که متغیرهای مهم در طبیعت را کشف و چگونگی ارتباط بین آنها را برای ما روشن می کند. بر پایه تعریف ذکر شده، علم در واقع هم محتوا و هم فرآیند را در بر می گیرد. به این معنا که علم یک سری از مفاهیم و طرحهای مفهومی مرتبط با هم را که در نتیجه آزمایش و مشاهده توسعه یافته است بیان می کند. علم پیکره سازمان یافته نظام دار درباره جهان می باشد که از طریق روشهای علمی می توان به آنها دست پیدا کرد.

بر اساس دیدگاه ایستا:

علم را فعالیتی می داند که یک سلسله اطلاعات نظام دار را به جهان عرضه می نماید. بر اساس این دیدگاه، کار دانشمند را کشف واقعیت های جدید و افزودن آنها به اطلاعاتی که از قبل وجود داشته است. بر اساس این دیدگاه، علم اصولاً پیکره کلی از واقعیت ها می باشد. علم شیوه ای است برای تبیین پدیده های مورد مشاهده و تاکید بر وضعیت حال آنها با توجه به تئوری ها، فرضیات و مجموعه اصول و قوانین موجود.

دیدگاه پویا:

بر اساس این دیدگاه، علم بیشتر به عنوان یک فعالیت همان کار اصلی دانشمندان در نظر گرفته می شود و از منظر این دیدگاه، وضعیت کنونی دانش مورد توجه است اما اهمیت آن عمدتاً به خاطر آن است که برای پژوهش و تئوریهای علمی یک پایگاه محسوب می شود. این دیدگاه که یک دیدگاه اکتشافی نیز نامیده می شود علاوه بر کشف و آشکار ساختن واقعیت ها جنبه خودپژوهی را به همراه دادر. این دیدگاه تاکید بر تئوری و یک رشته طرحهای ادارکی و مفهومی دارد که با یکدیگر پیوند یافته و برای پژوهش مفید بوده. همین جنبه اکتشافی است که علم را تا حدود زیادی از تکنولوژی متمایز می سازد.

مهمترین دیدگاههایی که در خصوص تقدم و یا تأخر علم و تکنولوژی وجود دارد:

در خصوص چگونگی تقدم علم بر تکنولوژی دو دیدگاه کلی وجود دارد که یکی دیدگاه ایده آلیستی و دیگری ماتریالیستی است. بر اساس دیدگاه ایده آلیستی علم مقدم بر تکنولوژی است، آنرا بنیان می نهند و بر طبق شرایط ایجاد تکنولوژی، استفاده نمودن از بصیرت و قوانین طبیعت که وجود داشته است یعنی برخورداری از نظام مفهومی در سطحی ظاهری و توانایی کاربرد آن در قلمرو مادی برای ایجاد تکنولوژی. بر این مبنا تکنولوژی نتیجه علم است هم از نظر وجودی یعنی کاربرد معرفت(دانش) علمی، هم از نظر تاریخی به عنوان حوزه نفوذ و گسترش این معرفت یا بصیرت در قلمروهای وسیع زندگی مادی.

این دیدگاه، متعرف با تعبیر معینی از سیر تاریخ علم و تکنولوژی است که آنرا می توان به زبان ساده چنین بیان نمود: پس از سپری کردن دوره ای بلند و تاریک در تاریخ اروپا، روح علمی یونان در آنجا احیاء می گردد در قالب آنچه که ما آنرا رنسانس می نامیم که اروپائیان به طبیعت و گمانه پردازی درباره آن علاقمند می شوند، روشی را برای درک طبیعت پدید می آورند که ما آنرا علم می نامیم و از نظر تاریخی این نهضت فکری در وجود شخصیت هایی چون کپلر، گالیله و کپرنیک شکل چشمگیری را به خود می گیرد و نهایتاً نیوتن به صورتی نظام یافته آن را بیان می نماید که علم بوجود آورنده تکنولوژی است.

دیدگاه ماتریالیستی:

این دیدگاه معتقد است تکنولوژی همواره مبنای آنچه در غرب علم نامیده می شود بوده است و در دوره اخیر به عنوان منشاء ظهور و بروز علم نموده است. این دیدگاه در نظریات مارتین هایدگر و لین وایت نمود یافته به اعتقاد آنها ماهیت تکنولوژی نحوه معینی از تجربه کردن، سامان بخشیدن و کاربرد روشهایی است که بشر در جهان طبیعی به کار می برد. این دیدگاه اشاره دارد که تکنولوژی از نظر وجودی مقدم بر علم است اما از نظر تاریخی موخر بر آن.

تکنولوژی فرآیند، روش و به نوعی یک رشته فعالیت هایی است که به نتیجه علمی بر می گردد. علم فرآیند پژوهش درباره حل مسائل و مشکلات انسان است. تکنولوژی فرآیند تولید کالا و خدمات است، علم فرآیند پژوهش درباره پدیده هاست. در حقیقت فرآیندی که دانش، روشها و مفاهیمی را که کالا و خدمات را در اختیار همگان قرار می دهد تولید می نماید.

نهایتاً نتیجه می گیریم که بین علم و تکنولوژی یک رابطه معقول و منطقی وجود دارد و تقدم و تأخر خاصی با همدیگر نداشته بلکه به نوعی می توان گفت به موازات همدیگر و در کنار هم و مکمل یکدیگر در توسعه یافته های علمی روشهای عملی در زندگی و پیشرفت سطح زندگی جامعه موثر می باشند و این امری واضح است که همه مردمان و جوامع مختلف از چگونگی و کاربرد علم و تکنولوژی برخوردار بوده و جدای اینکه آنها از علم به معنای امروزی برخوردار بوده اند یا نه و وابستگی تاریخی تکنولوژی به علم اشاره نمود.

تکنولوژی رسانه ها

تکنولوژی اطلاعات:

الف) تله ماتیک ها telematics (رسانه های بزرگ)

ب) اِتنوترونیک ها ethenotronics (رسانه های کوچک)

سطوح ارتباط در تکنولوژی های اطلاعات:

الف) ارتباط انسان با ماشین

ب) ارتباط میان سیستم ها و ماشین

ج) ارتباط میان افراد

د) ارتباط میان گروههای اجتماعی

عوامل موثر در توسعه اجتماعی:

الف) حمل و نقل

ب) انرژی

ج) ارتباطات

د) انتقال اطلاعات

چگونگی کاربرد تکنولوژی در کشورهای در حال توسعه

تناسب با نیازها و امکانات

تجربه و آزمون

عوامل اقتصادی

تکنولوژی رسانه ها به طور سنتی به تلفن، رادیو و تلویزیون اطلاق می گردد که هر یک در مقطعی از تاریخ بر اساس اهداف و نحوه کاربردهای متفاوت مورد استفاده قرار می گرفتند گفته می شود.